Dorodny, pięknie wybarwiony samiec

Ten należący do rodziny żyworódkowatych (Goodeidae) gatunek w naturze zamieszkiwał zachodni Meksyk (Río Teuchitlán), ale obecnie już niestety wyginął. Co prawda, w ostatnich latach odnaleziono nieliczne populacje ryb, które przypominają S. francesae, lecz nie ma pewności, że to ten sam gatunek i konieczne są dalsze badania genetyczne. Powszechnie mówi się, że oprócz zanieczyszczenie środowiska i regulacji rzek także nadmiernie rozradzająca się populacja zmienniaka plamistego (Xiphophorus maculatus) przyczyniły się do zaniku w przyrodzie omawianego gatunku. Podejmowane są jednak próby jego reintrodukcji. W języku angielskim ryba zwana jest Golden Skiffia.

Ciężarna samica – każdy poród musi być poprzedzony osobnym aktem zapłodnienia

Podobnie jak inni przedstawiciele rodziny żyworódkowatych (Goodeidae) samice skiffi nie mogą magazynować nasienia w uchyłkach jajowodów, stąd każdy poród musi być poprzedzony osobnym aktem zapłodnienia. Samiec posiada narząd kopulacyjny zwany andropodium – tworzą go skrócone pierwsze promienie płetwy odbytowej, które częściowo są od niej oddzielone charakterystycznym „wcięciem”. Rozwijające się w jajnikach zarodki mają silnie zredukowane woreczki żółtkowe i połączone są z organizmem samicy osobliwym rodzajem „niby pępowiny” – nitkowatych wypustek zwanych trofoteniami. To za ich pośrednictwem odbywa się wymiana gazowa, usuwanie produktów przemiany materii oraz odżywianie zarodków.

Skiffie najlepiej jest utrzymywać w grupie z przewagą samic

Choć skiffia jest bardzo odporna na niekorzystne warunki środowiskowe, to w akwarium należy zapewnić jej przede wszystkim wydajną filtrację wody. Ryby te mają wzmożoną przemianę materii, prowadzą stadny tryb życia i są ruchliwe. Dlatego też zbiornik powinien być jak największy – co najmniej 80-100 l dla 6-7 osobników. Konieczne są regularne podmiany wody na świeżą, ale odstaną w objętości do 30%. Akwarium obsadzamy raczej twardolistnymi gatunkami roślin, choć mchy nie są przez nie obskubywane. Rośliny sadzimy najlepiej w kępach, aby pozostawało sporo wolnej przestrzeni do swobodnego pływania. Z dekoracji najlepsze są owalne kamienie, które dodatkowo porastałyby glonami.

Wojujące ze sobą samce – ich utarczki są jednak niegroźne

Skiffia jest gatunkiem bardzo plastycznym i znosi różnorodne warunki środowiskowe. Optymalna jednak temperatura wody wynosi 22-25ºC. Osobiście ryby te utrzymuję całorocznie w nieogrzewanym zbiorniku, który stoi blisko uchylonego przez niemal cały rok okna. Spadek temperatury nocą (nawet do 14ºC) i jej wzrost w dzień (do ponad 30ºC) ryby te znoszą nadzwyczaj dobrze i widać, że takie dobowe fluktuacje termiczne służą ich dobrostanowi. Do chowu i rozmnażania wystarcza zwykła woda wodociągowa, najlepiej średnio twarda do twardej, o odczynie obojętnym do zasadowego (pH 7-9).

U dorosłej samicy widać niewielką plamę ciążową

Nie jest wskazany zbyt mocny ruch wody, lecz raczej subtelny, delikatny. W diecie nie może zabraknąć dużego udziału karmy roślinnej, np. wyprodukowanej na bazie spiruliny. W akwarium towarzyskim skiffie zachowują się podobnie jak ksenotoki – są dość łagodne i nie widziałem, aby kiedykolwiek atakowały inne ryby, a zwłaszcza obgryzały im płetwy. Trzeba jednak utrzymywać je w zawsze grupie i odpowiednio żywić. Bez problemu można także utrzymywać omawiany gatunek w akwarium towarzyskim. Jedynie między samcami dochodzi często do walk, które choć są bardzo widowiskowe, to jednak niegroźne dla ich zdrowia i życia.

Piękno samca skiffii francesae (z lewej) i samca mieczyka pigmejowatego

Dymorfizm płciowy jest dobrze zaznaczony. Samiec jest znacznie barwniejszy – ma złotożółte boki ciała (oprócz grzbietu) oraz płetwy, szczególnie grzbietową, ogonową i odbytową. Płetwa grzbietowa jest też dłuższa i postrzępiona na krańcach. Samica jest nieco większa (dorasta do około 5 cm), szaro-zielonkawa. Na ciele obydwu płci widoczne są czarne kropeczki.

Na tle soczystej zieleni godujące skiffie prezentują się bardzo okazale

Gatunek ten jest mało płodny. Po ciąży trwającej 8-9 tygodni samica rodzi kilka, kilkanaście młodych, których wielkość wynosi około 1 cm. Nie zauważyłem, aby dorosłe osobniki polowały na narybek. Młode szybko rosną, są żarłoczne i ruchliwe. Do rozrodu powinny przystępować dopiero po ukończeniu 4 (samce) lub 5 (samice) miesięcy życia.

Samiec jest mniejszy, ale znacznie barwniejszy od samicy

Ryba ta należy do rodziny żyworódkowatych (Goodeidae), pochodzi z wód Meksyku i dorasta zwykle do około 7 cm. Jest mało wymagająca i wszystkożerna, jednak w diecie nie może zabraknąć kamy roślinnej (glony, spirulina, rzęsa wodna, parzony szpinak, sałata i mlecz), inaczej ryby obgryzają miękkie części roślin). Jest to gatunek stadny i ruchliwy, stąd zbiornik powinien być w miarę duży (co najmniej 200 l) i gęsto zarośnięty twardą roślinnością z pozostawieniem jednak wolnej przestrzeni do pływania. Preferowana jest woda od lekko twardej do twardej, o odczynie obojętnym do lekko zasadowego (pH 7-8). W normalnie ogrzewanym pomieszczeniu użycie grzałki jest zbędne – ryba bardzo odporna – znosi zakres temperatur od 13-32ºC. Wskazana jest natomiast wydajna filtracja, regularne podmiany wody na świeżą oraz silne oświetlenie stymulujące wzrost zielonych glonów.

Samica jest skromniej ubarwiona, większa i ma plamę ciążową

Ksenotoki najlepiej czują się w grupach złożonych z kilkunastu osobników ze znaczną przewagą samic. Samce często prowadzą między sobą niegroźne utarczki. Najlepiej hodować ryby w akwarium jednogatunkowym, względnie w towarzystwie pokrewnych gatunków. Utrzymywane pojedynczo lub w parach czują się źle, a w akwarium towarzyskim stają się niejednokrotnie agresywne i obgryzają współmieszkańcom płetwy. W optymalnych warunkach środowiskowych nigdy nie zauważyłem, aby ksenotoki w jakikolwiek sposób atakowały inne ryby. Kilkugodzinne w ciągu dnia wystawienie zbiornika na światło słoneczne oraz lekki ruch wody (gatunek reofilny) korzystnie wpływają na samopoczucie ryb. Woda na podmianę musi mieć taką samą temperaturę, co w zbiorniku macierzystym, inaczej mogą pojawić się zaburzenia w funkcjonowaniu pęcherza pławnego (nieskoordynowane ruchy ciała).

Samica na krótko przed porodem – przez powłoki skórne widać rozwinięty płód

Samce ksenotok są mniejsze o około centymetr, szczuplejsze i barwniejsze (szczególnie ogony) oraz mają narząd kopulacyjny, zwany andropodium (pseudofallus). Tworzą go skrócone pierwsze promienie płetwy odbytowej, które częściowo są od niej oddzielone jakby wcięciem. Dorosłe samice mają mniej lub bardziej uwypuklone partie brzuszne i wyraźną plamę ciążową (w przeciwieństwie np. do ameki wspaniałej). U żyworódkowatych w przeciwieństwie do popularnych piękniczkowatych, nie występuje zjawisko magazynowania spermy w drogach rodnych samic (w uchyłkach jajowodów), stąd każdy poród musi być poprzedzony osobnym aktem zapłodnienia. Rozwijające się w jajnikach zarodki mają silnie zredukowane woreczki żółtkowe i połączone są z organizmem samicy osobliwym rodzajem prymitywnej „pępowiny” – nitkowatych wypustek zwanych trofoteniami. To za ich pośrednictwem odbywa się wymiana gazowa, usuwanie produktów przemiany materii oraz odżywianie zarodków. Trofotenia rozwinęły się z kosmków jelitowych i występują nie tylko u żyworódkowatych, ale także u niespokrewnionych z nimi, choć również żyworodnych morskich ryb z rodzaju Parabrotula i Oligopus.

Narybek rodzi się bardzo duży i ma cętkowane ubarwienie ciała

Rodzina żyworódkowatych to w większości ryby lubiące chłodną wodę i roczne oraz dobowe wahania temperatury. W związku z tym niektórzy hodowcy optują za cyklicznością rozrodu żyworódkowatych w niewoli. W miesiącach zimowych utrzymują oni ryby w temperaturze wody poniżej 20°C, co zapewnia im odpoczynek i wyciszenie płciowe. Podniesienie zas ciepłoty w sezonie wiosenno-letnim do około 25°C znakomicie stymuluje je do rozrodu. U żyworódkowatych to samica decyduje, kiedy i przez którego samca zostanie pokryta. Jeśli nie jest na to gotowa, do zapłodnienia nie dojdzie. Samce natomiast mogą kopulować z wieloma samicami, wydaje się jednak, że mają swoje ulubione partnerki, za którymi najchętniej się uganiają.

Dorodne samice to podstawa udanej hodowli ksenotok

Młode ksenotoki uzyskują dojrzałość płciową w wieku 3,5–4 miesięcy, ale do rozrodu należy przeznaczać je dopiero po ukończeniu 5–6 miesięcy życia (ukończony rozwój somatyczny). Optymalna pojemność kotnika (z kępami roślin pływających) to około 25 l. Samicy nie należy przekładać do niego w ostatniej fazie ciąży, lecz odpowiednio wcześniej, aby nie spowodować poronień niedorozwiniętych płodów. W stałych warunkach środowiskowych, tj. przy optymalnej temperaturze wody i żywieniu, co około 40 dni samica rodzi od kilku do kilkudziesięciu młodych (rzadko powyżej 40). W roku jednak przeciętnie dochodzi do zwykle 2–3 porodów w odstępach co 7–8 tygodni.

U samca dobrze widoczne jest andropodium

Samica – ksenotoki to gatunek stadny, bardzo wytrzymały i odporny, żarłoczny i reofilny

Ze względu na znaczne rozmiary ciała narybek nie jest zwykle niepokojony przez rodziców – młode mierzą 1–2 cm i mają cętkowane ubarwienie ciała. Po przyjściu na świat leżą na ogół na dnie zbiornika i dopiero po kilku, kilkunastu godzinach zaczynają pływać. U niektórych sztuk widać resztkowe trofotenia, które odpadają w kilka minut po urodzeniu (z powodu szoku osmotycznego wywołanego porodem – stężenie soli w środowisku zewnętrznym jest na tyle mniejsze niż w życiu płodowym, iż następuje zmiana osmoregulacji). Przedwcześnie urodzone żywe młode zwykle padają. Narybek przyjmuje ten sam pokarm co dorosłe, lecz rozdrobniony. Znakomitym dodatkiem dla niego jest tzw. zakwitła woda, charakteryzująca się mocno zielonym kolorem. Kilka słoików wypełnionych świeżą wodą i postawionych na parapecie okna od strony południowej zapewnia bujny rozwój zielonych glonów.

Ilyodon whitei – rzadka żyworódkowata z rodziny Goodeidae. Ostatnio przez zupełny przypadek natknąłęm się na ten gatunek w znanym zoologu. Sprzedający wmawiał mi, że to ameka wspaniała 🙂 Nie wyprowadzałem go z błędu i kupiłem wszystkie 5 osobników 🙂 Ojczyzną Ilyodon whitei są słodkie wody Meksyku, gdzie gatunek ten uchodzi za wysoce zagrożony wyginięciem. Ryba dorasta do około 7 cm, rzadko więcej. Odznacza się typowymi cechami żyworódkowatych, a więc: brakiem plam ciążowych i magazynowania spermy w uchyłkach jajowodów, porodem poprzedzonym każdorazowo kopulacją i zapłodnieniem, silnie zredukowanym woreczkiem żółtkowym zarodka i jego połączeniem z organizmem matki za pomocą nitkowatych wypustek (trofotenia), prymitywnym (w stosunku do gonopodium piękniczkowatych) narządem kopulacyjnym, zwanym andropodium (ma postać niby wcięcia w płetwie odbytowej). Zachowaniem i wymaganiami środowiskowymi Ilyodon whitei nie różni się wiele od swej krewniaczki, ameki wspaniałej, o której wcześniej pisałem tu: http://www.multihobby.net/?p=136

Ważne, aby zapewnić tym stadnym rybom (min. 5 osobników) duży zbiornik z dobrą filtracją i napowietrzaniem wody oraz regularnymi jej podmianami. Dobrostan ryb jest najlepszy, gdy woda jest w lekkim ruchu, powierzchnia częściowo przykryta roślinnością pływającą, a w zbiorniku znajduje się sporo wolnej przestrzeni do swobodnego pływania. Nowego nabytku jeszcze nie rozmnożyłem, ale poza jednym większym osobnikiem, który okazał się samcem, mam jeszcze cztery młodsze i na pewno będzie wśród nich jakaś samiczka. Piękno ryb najlepiej oddają zdjęcia. Bardzo podobnym gatunkiem jest Ilyodon furcidens.

Samiec w pełnej krasie

Żerujący samiec

Ich ojczyzną jest Meksyk

W akwarium zapewniamy sporo wolnego miejsca do swobodnego pływania

Żyworódkowate mają sporo cech, którymi różnią się od piękniczkowatych

Najlepiej czują się w grupie

Osobnik młodociany

Ameka wspaniała (Ameca splendens) należy do rodziny żyworódkowatych (Goodeidae) i pochodzi z Meksyku, gdzie jest gatunkiem wysoce zagrożonym wyginięciem. Osiąga długość 8-12 cm, przy czym samice są większe. Jej upstrzone ciemnymi kropeczkami ciało połyskuje metalicznym, zielonkawo-turkusowym odcieniem w promieniach słońca. Ameki to tzw. prawdziwe żyworódki – w odróżnieniu od pospolitych gatunków jajożyworodnych z rodziny piękniczkowatych (gupiki, mieczyki, molinezje itp.) nie występuje u nich zjawisko magazynowania spermy w uchyłkach jajowodu samic. Dlatego też każdy poród musi być poprzedzony osobnym aktem kopulacji i zapłodnienia. Samice nie posiadają też plam ciążowych. Zarodki mają silnie zredukowane woreczki żółtkowe i są połączone z organizmem matki nitkowatymi wypustkami (trofotenia), które niczym niby-pępowiny pośredniczą w wymianie gazowej, usuwaniu produktów przemiany materii oraz dostarczaniu składników pokarmowych. Samiec ma narząd kopulacyjny, zwany andropodium – wygląda on jak niby wcięcie w płetwie odbytowej. Tylny kraniec jego płetwy ogonowej zdobią dwa kontrastujące ze sobą pionowe paski – żółty i brązowoczarny. Przed porodem (na co najmniej 7 dni) samicę należy przenieść do oddzielnego kotnika z miękką roślinnością. Można dodatkowo użyć kojca porodowego. Samica rodzi kilkakrotnie w ciągu roku w odstępach co 45-60 dni, a dłuższe okresy wyciszenia płciowego nie są niczym niezwykłym u tego gatunku. Liczba młodych waha się od kilku do nawet 40; są one bardzo duże – mierzą 1-2 cmi początkowo leżą na dnie (pływać zaczynają niekiedy dopiero następnego dnia). U niektórych osobników widać resztkowe trofotenia, które odpadają niemal natychmiast po porodzie z powodu szoku osmotycznego nim wywołanego. Samica zwykle nie atakuje młodych, ale nieostrożne obchodzenie się z nią lub przenoszenie do kotnika tuż przed porodem nierzadko wywołuje poronienia. Jest to ryba stadna, a utrzymywana pojedynczo lub w parach staje się agresywna i obgryza płetwy innym gatunkom. Obskubuje też miękkolistne części roślin. Jest wytrzymała i odporna, dobrze dostosowuje się do niższych temperatur – latem utrzymywałem kilka sztuk w oczku wodnym, gdzie świetnie sobie radziły. W akwarium ameki lubią stałe parametry fizyko-chemiczne wody (są wrażliwe na nagłe ich zmiany) i lekki jej ruch (dobrze sprawdza się deszczownica lub filtr kaskadowy). Oświetlenie powinno być silne, co wzmaga rozwój glonów – doskonały pokarm dla amek. Podmian wody na odstaną i koniecznie o takich samych parametrach fizyko-chemicznych najlepiej dokonywać 1-2 razy w tygodniu, ale w niewielkiej objętości (10-15 %). Preferują wodę średnio twardą (do 15°n), o temperaturze 23-26ºC i pH 7-7,5, dobrze filtrowaną (brak zawiesin) i natlenioną.