Dymorfizm płciowy ampularii jest bardzo trudny do określenia

Aby doszło do udanego rozrodu ślimaków poziom wody w zbiorniku musi być obniżony o co najmniej 5, a najlepiej 8-10 cm od górnej krawędzi. W celu bowiem złożenia jaj ślimak ten opuszcza środowisko wodne. Pomacea diffusa to gatunek jajorodny i co ciekawe, rozdzielnopłciowy (dymorfizm płciowy jest jednak trudny do określenia, chyba że w czasie kopulacji lub składania jaj). Nim jaja zostaną złożone musi zatem dojść do kopulacji dwóch osobników przeciwnej płci, a zatem zapłodnienie jest tu wewnętrzne.

Tuż przed kopulacją dwóch dorosłych osobników

Samiec przekazuje samicy nasienie, które ta magazynuje w specjalnym zbiorniczku nasiennym. Plemniki zachowują żywotność zwykle przez długie tygodnie. Następnie, już bez udziału samca, samica składa jaja kilka, kilkanaście cm nad wodą – w akwarium na szybkie (jednej z bocznych lub nakrywowej, plastikowej pokrywie, względnie na szklanym pasku wzmacniającym, a w naturze na łodygach lub liściach nadbrzeżnej roślinności błotno-bagiennej. Mają one postać zwartych tzw. kładek – kokonów o jasnej, lekko pomarańczowawej barwie i długości 2-7 cm (przypominają nieco plastry miodu).

Kokon z jajami złożony w paludarium autora

Zarówno kopulacja, jak i składanie jaj mogą trwać nawet 2-4 godzin i mają miejsce głównie nocą. Wyrośnięta, zdrowa samica składa od kilkudziesięciu do stu kilkudziesięciu jaj (literatura podaje, że może ich być nawet kilkaset). U mnie kokony były składane szczególnie chętnie na tylnej szybie paludarium, gdzie poziom wody wynosił jedynie 15 cm. Jaja miały tam bardzo dobre warunki rozwoju, ponieważ nigdy nie były zalane wodą, a gąszcz spryskiwanych regularnie roślin błotnych generował potrzebną im wilgoć (gdy jest za sucho zarodki obumierają).

Kokon – rozpoczęło się wylęganie ślimaczków

Kokon z jajami w ciągu kilku godzin twardnieje i staje się lekko różowy (niekiedy wręcz czerwienieje, a niektórzy określają barwę jako łososiowa). Inkubacja jaj trwa około 3 tygodni +- tydzień, co oczywiście zależy od temperatury i wilgotności powietrza wokół. Po tym czasie kokon pęka uwalniając młode ślimaczki, które spadają do wody. Do składania jaj dochodzi wielokrotnie (co kilka dni) w danym okresie czasu (zwykle trwa on kilka tygodni), po czym następuje przerwa.

Resztki kokonów po wylęgnięciu się młodziutkich ślimaczków

Kokon można także inkubować sztucznie. Po odcięciu, np. żyletką przenosimy go do małego lęgnika (1-3 l) i układamy na unoszącym się po powierzchni wody kawałku korka, styropianu lub plastikowego talerzyka. Jaja absolutnie nie mogą być zanurzone w wodzie – środowisko ich inkubacji musi być wilgotne, ale nie mokre. Młode dokarmiamy tym samym pokarmem co dorosłe. Jedynie co, to dbamy o jego większe rozdrobnienie.

Ta samica po złożeniu jaj opadła na dno i zamknęła otwór muszli wieczkiem (operculum)

Ampularie tak samo jak i inne ślimaki są bardzo wrażliwe na rozmaite substancje chemiczne, np. odkażalniki, nawozy dla roślin, leki itp. Szczególnie nie tolerują związków miedzi. Gdy coś w ich środowisku dzieje się złego, zamykają szczelnie wieczko muszli, zakopują się w podłożu, stają się nieaktywne (temperatura wody <16ºC) lub starają się wyjść z wody, względnie gromadnie wynicowują swe syfony oddechowe ponad lustro wody (brak tlenu).

Należy szybko reagować na wszelkie objawy erozji skorupy ślimaka. Regularnie zatem badamy odczyn i twardość wody, aby szybko je w razie potrzeby skorygować. Zauważyłem jednak, że nawet w odpowiednich warunkach środowiskowych skorupa wielu starych osobników ma liczne odbarwienia i ubytki masy wapiennej, stąd także wiek i kondycja osobnika mają duży wpływ na to niekorzystne zjawisko.

Ampularie trzeba bacznie obserwować. Gdy zwierzę znajduje się 1-2 dni w tej samej pozycji, ma ciało schowane w muszki, a otwór w niej jest zakryty wieczkiem, trzeba je wyłowić, aby sprawdzić czy żyje. Martwy ślimak roztacza bowiem odrażający zapach, a jego rozkładające się ciało bardzo szybko zanieczyszcza wodę.

O chowie ampularii Pomacea diffusa pisałem tu:
„Ampularia. Pomacea diffusa. Chów”

Odmiana żółta ampularii – jedna z najpopularniejszych

Te słodkowodne ślimaki należą do rodziny Ampullariidae i w języku angielskim znane są jako apple snails (P. diffusa zwany jest rozmaicie: spike-topped apple snail, Brazilian apple snail, golden mystery snail lub ivory snail). Ich pierwotną ojczyzną jest Ameryka Poł. (Amazonia) oraz wyspy Morza Karaibskiego. Zawleczono je także w inne rejony świata (np. Azja, USA, Nowa Zelandia), gdzie stały się uciążliwymi szkodnikami upraw rolnych (np. ryżu) i obcymi taksonami inwazyjnymi.

Mięsista noga może dochodzić do 10 cm

Muszla może mieć różną barwę (m.in. żółtą, białą, brązową w różnych odcieniach, zieloną, niebieskawo-fioletową, z ciemnymi prążkami i inne) tak samo, jak mięsista noga [od jasnożółtej (niekiedy wręcz białej), poprzez różne odcienie brązu i beżu do czarnej]. Istnieje także wiele krzyżówek międzyodmianowych o pośrednich kolorach. Muszla jest kształtu stożkowatego, o szpiczastym zakończeniu, ma 5-6 skrętów (kąt na jej szwie jest prosty) oraz osiąga szerokość do 5 i wysokość do ponad 6 cm.

Pomacea diffusa ma jedno skrzele, prymitywne niby płuco i rurkowaty syfon oddechowy

U Pomacea diffusa w jamie płaszczowej jest tylko jedno skrzele (ktenidium) oraz prymitywne niby płuco – miejsce gdzie błona wyściełająca jamę płaszczową jest silnie ukrwiona przez gęstą sieć naczyń krwionośnych. Ślimak ma także przy głowie syfon oddechowy w postaci cienkiej, giętkiej, rozciągliwej rurki, którą może wysuwać (nawet na ponad 10 cm) ponad powierzchnię wody celem zaczerpnięcia powietrza atmosferycznego.

Otwór muszli jest duży i owalny – tu widać także wieczko

Otwór gębowy zaopatrzony jest w tarnikowaty język, którym mięczak może wykonywać ruchy posuwisto-zwrotne i przez to zdrapywać np. glony. Otwór w muszli jest owalny i duży, zakrywany w razie potrzeby twardym wieczkiem (tzw. operculum). Szczelność zamknięcia może być polepszana poprzez wydzielany śluz. Ratuje to ślimaka z opresji w przypadku np. ataku drapieżnika lub w razie zaistnienia niekorzystnych do życia warunków środowiskowych (np. suszy).

Czułki są długie – mogą mierzyć nawet do 10 cm

Amplarie te są aktywne zwykle całodobowo i należą do zwierząt bardzo spokojnych – nie atakują ryb, krewetek, ani innych ślimaków. Same za to mogą paść ofiarą bardziej drapieżnych taksonów ryb (np. wielkopłetwów, bocji), które mogą uszkodzić ich długie, cienkie czułki (dochodzą do nawet 10 cm), nogę lub nawet pożreć gdy są młodziutkimi ślimaczkami. Ampularie dożywają w akwarium 2-4 lat.

Wyrośnięty osobnik z widoczną erozją muszli

Wyrośniętych egzemplarzy nie należy umieszczać w lęgniku ze świeżo wylęgłymi larwami ryb, np. skalara. Obserwowałem bowiem jak ślimak potrafi (zwłaszcza nocą) nakryć płaszczem nogi zbite w gromadę larwy, które następnie pożera. Młode zaś ampularie (średnica około 1 cm) są jak najbardziej pożądane w zbiorniku z żerującym narybkiem, w którym wyjadają resztki karmy i zapobiegają w ten sposób pogorszeniu się jakości wody.

Żerujący ślimak – zdrapuje glony z przedniej szyby zbiornika za pomocą tarnikowatego języka

W zbiorniku zespołowym mięczaki te skutecznie pełnią rolę służby sanitarnej. Co ciekawe odchody ampularii zawierają mnóstwo mikroorganizmów, które żyją w ich przewodzie pokarmowym. Dla młodziutkiego wylęgu mogą one stanowić znakomity pierwszy pokarm. Jednakże liczba ślimaków musiała by być naprawdę duża, aby wyżywić liczny zwykle narybek, a to z kolei stwarza niebezpieczeństwo szybkiego zepsucia się wody.

Szybka przemiana materii wymusza na akwaryście zwracanie uwagi na liczebność ślimaków w akwarium

Populację ampularii w akwarium bardzo łatwo jest utrzymywać w ryzach. Wystarczy bowiem na bieżąco usuwać świeżo złożone kokony z jajami, aby nie dopuścić do niepohamowanego rozrodu mięczaków. Mają one bowiem szybką przemianę materii i wydalają dużo odchodów, stąd ich liczba w akwarium musi być ograniczona. Hobbysta powinien tu wykazywać wzmożoną czujność i nigdy nie dopuszczać do nadmiernego zwiększenia liczebności ślimaków w akwarium.

Z prawej widoczny jest syfon oddechowy w początkowej fazie jego wynicowywania ku powierzchni wody

Pomacea diffusa jest detrytusożercą i zjada martwe szczątki roślin i zwierząt, a także glony, odchody ryb (zwłaszcza nie do końca strawione), wszelką sztuczną karmę dla ryb (zwłaszcza na bazie spiruliny) lub krewetek, a także gotowane (groszek, marchew, brukselka itp.) lub świeże (sałata, mniszek lekarski, szpinak itp.), ale zawsze dobrze umyte warzywa. Ślimak ten jest bardzo żarłoczny i potrafi pobierać pokarm z powierzchni wody – noga formuje się wówczas na kształt komina, bądź lejka.

Ampularia P. diffusa nie zjada żywych roślin, ale …

P. diffusa nie zjada żywych roślin, o ile nie są one w jakiś sposób osłabione, np. zaatakowane przez chorobę lub permanentnie doskwiera im brak jakiegoś makro- lub mikroelementu (odbarwienia, nekroza, itp.). Wówczas ślimaki mogą zacząć ochoczo konsumować chorobowo zmienione części, co niekiedy powoduje łamanie zdrowych łodyg, odpadanie liści i w konsekwencji jeszcze bardziej osłabia roślinę. Ponadto duże, wyrośnięte osobniki nie są pożądane w akwarium z delikatnymi z natury gatunkami roślin, które mogą po prostu połamać.

Osobnik z widoczną erozją muszli – może być to wynik zbyt miękkiej wody lub wieku mięczaka

Parę dorosłych ślimaków można utrzymywać w minimalnym litrażu 20 l, przy czym poziom wody może być niski – np. do 10 cm. Preferowane jest przytłumione światło, piaszczyste podłoże (ampularie czasem się w nim zakopują) i wiele kryjówek w postaci korzeni (jeden, góra dwa), kamieni i roślinności. Przy zbyt intensywnym świetle (zwłaszcza bezpośrednim, słonecznym) muszle ślimaka mogą porastać glonami, co dla zwierzęcia nie jest szkodliwe, ale znacznie umniejsza jego walory dekoracyjne.

Ampularie lubią wodę twardą i zasadową, a przy tym dobrze filtrowaną i regularnie podmienianą

Woda powinna być średnio twarda do twardej (15-20°n), o odczynie obojętnym do zasadowego (pH 7-8,5) i temperaturze 21-24°C (optymalnie), dobrze filtrowana oraz raz w tygodniu podmieniana na świeżą (do 20%). Na dolewkę bierzemy zawsze partie dobrze odstane przez minimum dobę, co gwarantuje uwolnienie od ewentualnego chloru i innych substancji mogących aktualnie znajdować się w wodociągu (np. związków miedzi). Podmiany wody należy zawsze łączyć z oczyszczaniem dna z wszelkich zalegających na nim resztek organicznych.

Dla porównania – nasz rodzimy ślimak winniczek

Zbyt miękka (a przy tym często mniej lub bardziej kwaśna) powoduje problemy ze skorupą, która ulega w niej rozmiękczeniu, maceracji i erozji – tworzą się ubytki. Permanentne utrzymywanie mięczaków w temperaturze wody powyżej 26°C znacznie skraca im życie. Z kolei w ciepłocie około 20°C stają się one o wiele mniej aktywne, ale za to żyją dłużej. W temperaturze poniżej 18°C aktywność ślimaków drastycznie spada, by przy poniżej 16ºC spowodować ich wejście w stan anabiozy, czyli krańcowego obniżenia aktywności życiowej organizmu. Akwarium musi być dobrze przykryte, w przeciwnym bowiem razie ampularie mogą z niego wyjść (bez wody są zdolne przeżyć kilka dni, ale zależy to od warunków zewnętrznych).