Do zeberek mam nieskrywaną słabość i sentyment. Być może dlatego, że był to pierwszy gatunek ptaka, jaki udało mi się rozmnożyć, gdy jako 11-12-letni chłopak zaczynałem swoją przygodę z tym pięknym hobby. A może dlatego, że zeberki są po prostu zajefajne i tyle. Ale mamy rok 2024 r. – wiosną zakupiłem od pewnego hodowcy dwie pary dorosłych amadyn zebrowatych – jedną biało-popielatą a drugą jasnobrązową. Obie szybko rozpoczęły lęgi w dużej klatce typu skrzynkowego (140x60x60 cm) z dwoma budkami zawieszonymi na przeciwległych ścianach. Pomiędzy ptakami dochodziło jednak do sporów i waśni przy każdej niemal okazji. Szczególnie częste było wzajemne podkradanie sobie materiału do budowy gniazda. Z powodu narastającej z każdym dniem agresji zdecydowałem się przenieść jedną parę do innej, nieco mniejszej klatki. Szybko podjęła ona lęgi podobnie, jak ta pozostawiona w większej klatce. Ptaki bardzo rzetelnie i wytrwale wysiadywały jaja. Nie płoszyły się i nie schodziły z nich nawet w czasie zadawania im karmy. W napięciu oczekiwałem więc na pisklęta.
Zeberki znają chyba wszyscy miłośnicy ptaków egzotycznych. Są cenione za swe atrakcyjne barwy (liczne odmiany), małe rozmiary, odporność, powszechną dostępność, łatwość chowu i rozmnażania
Niestety, jaja u wspomnianych dwóch par były permanentnie niezapłodnione i to trzy razy z rzędu. Urozmaicałem karmę jak tylko mogłem – zeberki jadły w czasie parzenia się mieszankę jajeczną zarówno naturalną, jak i sztuczną, rozmaite warzywa i owoce oraz dużo zieleniny (mniszek lekarski, gwiazdnica pospolita, rdest ptasi itp.), a ponadto miały stały dostęp do gritu, a nawet kęp traw z ziemią i gałązek oblepionych mszycami. Mieszanka ziarnista była z najwyższej półki, a mimo to ani jedno jajo nie było nigdy zalężone. Ptaki nie miały obrączek i podejrzewam, że samce mogły być już stare, choć prezentowały się znakomicie. No cóż, czasami tak po prostu bywa…. Obydwie pary zostały oddane koledze, któremu nie zależało na rozrodzie.
Mieszanki jajecznej, warzyw, owoców i zielonek nie powinno nigdy zabraknąć w diecie zeberek, stale lub okresowo, w zależności od stanu fizjologicznego ptaków
Przypadkowo, którego dnia w lipcu byłem z wizytą u hodowcy, u którego spodobały mi się jego zeberki. Po krótkim targowaniu się kupiłem piękną parę płowych z jaśniutko brązowawymi policzkami u samca, które on nazywał marmurkami, moim zdaniem, nieco na wyrost. Szybko doszło do gniazdowania we wspomnianej, dużej klatce typu skrzynkowego. I tu, wreszcie wszystkie jaja były zalężone, a rodzice bardzo dobrze je wysiadywali. Wykluło się 5 piskląt, ale niestety dwa z nich, najsłabsze, wkrótce padły. Dodatkowo kolejne dwa miały coraz bardziej wydziobane pióra na grzbietach, niekiedy do krwi.
Młode w wieku 1-2 dni
Młode w wieku 3-4 dni
Młode w wieku 5-6 dni
Młode w wieku 7-8 dni
Młode w wieku 12-13 dni
Pisklęta zeberek są z rzadka pokryte białawym puchem. Powyżej przedstawiono rozwój piskląt od wyklucia do 13 dnia życia
Wydziobywanie piór współplemieńcom, czyli prerofagia to zjawisko wysoce niekorzystne w hodowli ptaków, zwłaszcza papug i drobiu. Może bowiem łatwo doprowadzić do śmierci podziobanego osobnika w wyniku powikłań bakteryjnych. U jego podstaw leży stres, ale nierzadko prawdziwa przyczyna jest dla hodowcy trudna do uchwycenia. Moje zeberki były odrobaczone i utrzymywane w warunkach, rzekłbym komfortowych (biorąc pod uwagę także żywienie). Niemniej, po dłuższym zastanowieniu się doszedłem do wniosku, że mogły być narażone tego lata na długotrwałe upały z temperaturą powyżej 30°C. Klatka stała na zewnątrz i była oczywiście odpowiednio osłonięta przed bezpośrednim działaniem słońca, lecz mimo to wpływ wysokiej temperatury powietrza był nieunikniony. Warto poczytać więcej o pterofagii i jej przyczynach.
Pisklęta z wyraźnymi ranami po wydziobywaniu piór przez osobnika rodzicielskiego, zwykle jednego, ale bywa że w proceder ten zaangażowani są oboje (strzałki)
Wróćmy jednak to potomstwa mojej pary zeberek.Trzy młode, które odchowały się z powyższego lęgu były dorodne, ale dwa z nich, jak wspomniałem miały braki w upierzeniu na grzbiecie. Na szczęście nie doszło u nich do infekcji. Po oddzieleniu od rodziców młodym ptakom zapewniono jak najlepsze warunki oraz podano po kropli Iwermektyny pod skrzydło. Po kilku tygodniach ich grzbiety całkowicie pokryły się piórami. Par, które nagminnie wydziobują pisklętom pióra nie należy używać do rozrodu.
Na pierwszym zdjęciu podloty po opuszczeniu gniazda. Po prawej młode po wypierzeniu się w towarzystwie samca odmiany standardowej
Mam jeszcze uwagę w kwestii chowu zeberek w dużej grupie lub wręcz w stadzie. Pod koniec lata byłem z wizytą u znajomego hodowcy, który w przestronnej wolierze ogrodowej utrzymywał ok. 120 osobników tego gatunku, razem z kilkoma kanarkami i gilami meksykańskimi. Muszę przyznać, że był to dość niezwykły widok. Hodowca ten mówił mi, że co prawda gile i kanarki dostają inną karmę, ale nie widział w tym żadnego problemu. Miałem tu pewne wątpliwości, ale z fanaberiami hodowców się nie dyskutuje 🙂 Odnośnie zaś wyników w rozrodzie zeberek utrzymywanych w takich warunkach, to także bardzo je sobie chwalił (w końcu jest to gatunek stadny). Według niego, w tak licznej populacji spory i waśnie między ptakami prawie nie występują lub są jedynie chwilowe. Ich uwaga bowiem jest wielce rozproszona, co sprawia, że mało zwracają na siebie uwagę. Dochodziło nawet do tego, że w sporej budce poziomej z jednym, wspólnym otworem dana para zakładała gniazdo w jednym, a inna w drugim jej końcu, po czym obie, bez problemu, wyprowadzały swoje potomstwo.
Duża liczba zeberek w wolierze sprawia, że ewentualna agresja ulega silnemu rozproszeniu. Inne gatunki utrzymywane wraz z zeberkami to już nierzadko indywidualna fanaberia hodowcy 🙂
Jako ptaki wysoce towarzyskie zeberki najlepiej jest, moim zdaniem, utrzymywać w wolierze razem z gatunkami, które wymagają podobnej co one karmy. Szczególnie dobrze układa się tu koegzystencja z gołąbkami diementowymi, małymi kurakami (np. z przepiórkami chińskimi) lub innymi astryldami. W tym ostatnim przypadku nierzadkie są jednak walki o miejsce na gniazdo i materiał do jego budowy (wszystko zależy od wielkości i urządzenia woliery). Czasami towarzystwem dla zeberek mogą być także nieduże i łagodne papugi (np. lilianki, łąkówki), bądź kubaniki mniejsze. Co do mewek japońskich to zdania hodowców są podzielone. Jedni nie widzą w tym problemu, inni zaś wskazują na możliwe niekorzystne interakcje między przedstawicielami obydwu gatunków, które zaburzają lęgi zarówno jednym, jak i drugim.
Zeberki należą do ptaków towarzyskich i wielce wdzięcznych oraz ruchliwych
Tym razem chciałem się z Państwem podzielić swoimi doświadczeniami hodowlanymi, jakie miałem w sezonie 2024 w związku z pewną parą okazałych szeków. Gołąbki otrzymałem wczesną wiosną od kolegi, który bardzo je zachwalał. Była to jego sztandarowa para lęgowa, która w poprzednim sezonie odchowała 11 młodych. No cóż, koledze należą się oczywiście gratulacje, ale u mnie było zgoła inaczej…
Gołąbki diamentowe to piękne, nieduże i pospolite w prywatnychhodowlach ptaki występujące dodatkowo w wielu odmianach barwnych Na ostatnim zdjęciu para lęgowa białych szeków - na ostatnim zdjęciu samiec z prawej
Z początku wszystko zapowiadało się bardzo optymistycznie. Po wpuszczeniu do zewnętrznej woliery ogrodowej gołąbki niemal od razu zainteresowały się jednym z trzech zawieszonych dla nich gniazdek. Pięknie się parzyły i z zapałem nosiły materiał na gniazdo (pocięte na krótkie kawałki, cienkie witki brzozowe oraz źdźbła traw). Samica wkrótce zniosła dwa, białe jaja. Ich wysiadywanie przebiegało iście wzorowo – ptaki regularnie się zmieniały, były bardzo wytrwałe i sumienne.
Gołąbki diamentowe to ptaki bardzo wdzięczne, łagodne i towarzyskie, a przy tym dające hodowcy bardzo wiele zadowolenia
Niestety, pierwszy lęg był nieudany – oba jaja były niezapłodnione. Pomyślałem, że zdarza się to najlepszym parom, zwłaszcza na początku sezonu lęgowego. Podczas drugiego lęgu młode też się nie wykluły, bo zamarły w jajach na prawie ukończonym etapie rozwoju. Tym razem winę zwaliłem na wyjątkowo zimną wiosnę 2024 roku. Niestety, taka niekorzystna i denerwująca mnie sytuacja powtórzyła się jeszcze 4 razy z rzędu…
Gniazdko powinno być zawieszone w miejscu jak najbardziej ustronnym i zapewniającym ptakom absolutny spokój podczas wysiadywania jaj
Jakie mogą być przyczyny takiego stanu rzeczy? Hm, może ich być bardzo wiele. Wyeliminowałem jednak błędy żywieniowe, bo moim zdaniem nie wchodziły tu w grę. U znajomego hodowcy miała miejsce identyczna sytuacja, za którą jednak odpowiedzialne były szczury, które w nocy łaziły po wolierze. Spłoszone ptaki schodziły z jaj, a że było ciemno to wracały do gniazd dopiero gdy zaczęło świtać. Wtedy jednak jaja były już wyziębione. Zainstalowana pośpiesznie kamerka na szczęście nic takiego u mnie nie zarejestrowała. A zatem, za moje niepowodzenia w lęgach żaden gryzoń, ani drapieżnik (sowa, kuna, kot itp.) nie był odpowiedzialny.
Na krótko przed wylęgiem piskląt osobniki rodzicielskie niekiedy wspólnie siedzą w gnieździe na jajach, jakby nie mogły się doczekać wylęgu piskląt 🙂
Niespodziewanie jednak nadszedł sukces – za piątym razem wykluło się jedno pisklę. Zostało ono wzorowo przez rodziców odchowane. Byłem pewien, że zła passa tej pary została definitywnie przerwana. Ich były właściciel tylko mi wtórował mówiąc: „Ptaki musiały u ciebie po prostu zaskoczyć”. Teraz to już pójdzie gładko” itp. Nic bardziej mylnego. Kolejny leg nie różnił się niczym od pierwszych czterech – jaja były niezapłodnione lub zarodki zamarły tuż przed wylęgiem. Ki diabeł? – zastanawiałem się. Zacząłem nawet podejrzewać kolegę, że nie mówił mi prawdy o swojej parze, ale szybko wybiłem to sobie z głowy, bo znamy się wiele lat. Tymczasem sezon dobiegł końca, dorosłe osobniki zaczęły się pierzyć i oczywiście zdemontowałem wszystkie gniazdka. Dodam tylko, że lęgi przeprowadzałem w dwóch różnych wolierach, a raz w dużej klatce, a zatem miejsce nie miało tu wpływu na marnowanie lęgów przez omawianą parę.
Młode w wieku 3-4 dni
Młody w wieku 7 dni
Młode w wieku 9-10 dni
Podlot w wieku 13 dni
Podlot w wieku 15 dni
Młode gołąbków diamentowe bardzo szybko opuszczają gniazdo, bo już po mniej więcej 12 dniach
Chciałbym jeszcze wspomnieć o jednym czynniku wpływającym na lęgi, a mianowicie o nadmiarze białka w diecie. Otóż, w jednej z wolier wraz z gołąbkami przebywała para kubaników mniejszych, które nie chciały iść na lęgi. Pobudzałem je więc skiełkowanym ziarnem i mieszanką jajeczną (tradycyjną i sztuczną). W tym czasie gołąbki wysiadywały jaja i chętnie jadły ową mieszankę. Nagle, w środku inkubacji, samiec zaczął tak zawzięcie tokować i intensywnym gruchaniem wabić i zachęcać samicę do nowych lęgów, że ta porzuciła jaja. Podniecone ptaki rozpoczęły parzenie się i szybko zajęły inne gniazdo. Szybko odstawiłem kiełki i mieszankę jajeczną, ale i tak lęg był już stracony. Wkrótce, w gnieździe pojawiły się wprawdzie nowe jaja, ale nic się z nich nie wykluło. A zatem, uważajmy na dietę zbyt bogatą w białko, bo przy bardzo jurnym samcu można utracić trwający już lęg.
Osobnik młodociany (szek) w czasie pierzenia się w wolierze, w towarzystwie odpowiednio: samca zeberki, młodszego rodzeństwa, rodzica oraz pary zeberek i kubanika mniejszego
Ten endemiczny gatunek zwany również brzanką Titteya zasiedla w naturze cieki wodne Sri Lanki (dorzecza rzek Kelani i Nilwala, a także zbiorniki, stawy, laguny położone w ich obrębie). Jego nazwa w języku angielskim brzmi Cherry barb. Ryba dorasta do 5 cm długości i należy do popularnej, dobrze znanej akwarystom rodziny karpiowatych (Cyprinidae).
Dorosły samiec– ubarwienie ciała to niezwykła feeria czerwieni i różu
Ciało ryby jest wydłużone i wraz z płetwami pięknie ubarwione, co doskonale widać na załączonych zdjęciach. Samiec jest smuklejszy i jaskrawiej wybarwiony (szczególnie intensywnie w okresie godowym). W niewoli wyhodowano, m.in. odmianę super red, albinotyczną, długopłetwą. Duże walory dekoracyjne gatunku sprawiają, że jest on chętnie utrzymywany w akwariach, w tym także towarzyskich.
Dorosłe samice– u samic najlepiej widać dwie podłużne pręgi na ciele – ciemną i jasną
Jest to ryba odporna, stadna (w akwarium powinno się utrzymywać minimum 6 osobników), bardzo spokojna, łagodna i towarzyska, zwinna, choć umiarkowanie ruchliwa (odpoczywając, np. po karmieniu często „zawisa” w toni wykonując jedynie niewielkie, jakby leniwe ruchy i strzygąc przy tym rytmicznie płetwami). Może wykazywać mniejszą lub większą płochliwość, szczególnie gdy grupa pobratymców jest nieliczna, zbiornik nieprawidłowo urządzony, a jego obsada źle dobrana. Gatunek absolutnie wszystkożerny. Jednakże najlepszy wzrost, wybarwienie oraz wyniki hodowlane osiąga się żywiąc brzanki urozmaiconym pokarmem żywym lub mrożonym pochodzenia zwierzęcego. Nieodzowny jest również dodatek w diecie pokarmu roślinnego (np. na bazie spiruliny).
Brzanki wysmukłe należy utrzymywać zawsze w grupie
Dla grupy kilku osobników wystarcza zbiornik o pojemności 60 l. Jako podłoże najlepiej sprawdza się 3-4 cm warstwa drobnego żwirku o ciemnym odcieniu. Z elementów dekoracyjnych wykorzystujemy zaś rozmaite korzenie, zatopione gałęzie, liście, kawałki drewna. Roślinność zanurzoną sadzimy raczej w zwartych kępach, pamiętając o zapewnieniu rybom sporo miejsca do swobodnego pływania. Oświetlenie powinno być przytłumione przez umiarkowanie obfitą roślinność pływającą (limnobium, luźno unoszące się zwoje moczarki lub rogatka, paprocie itp.). Jeśli akwarium stoi w miejscu zapewniającym mu 2-3 godzinny w ciągu dnia dostęp światła słonecznego wówczas barwy brzanek będą najlepiej wyeksponowane. Zachęcam do stworzenia im zbiornika biotopowego, uwzględniającego nie tylko wybrane azjatyckie gatunki ryb, ale także roślin.
W zbiorniku z brzankami nie może zabraknąć różnorodnej roślinności, ale pamiętać należy o pozostawieniu sporo wolnej przestrzeni do swobodnego pływania
Do chowu wystarcza zwykła woda wodociągowa, ale jej optymalne parametry fizyko-chemiczne to: twardość ogólna do 15°n, odczyn kwaśny do lekko zasadowego (pH 6-7,5) i temperatura w przedziale 18-24°C. Omawiane ryby, po przyzwyczajeniu można utrzymywać przez cały rok w zbiorniku bez grzałki (oczywiście w normalnie ogrzewanym zimną lokalu). Z moich obserwacji wynika, że osobniki z „zimnego” chowu chętniej i gwałtowniej przystępują do tarła i żyją dłużej. Woda powinna być filtrowana (wystarcza gąbkowy filtr wewnętrzny lub zewnętrzny przelewowy), regularnie podmieniana (do 15%, raz w tygodniu) oraz być w lekkim, subtelnym ruchu.
Brzanki wysmukłe to ryby odporne, a przy tym bardzo spokojne, łagodne i towarzyskie
Na osobniki rodzicielskie wybieramy najintensywniej wybarwione i obdarzone najwyższym temperamentem mleczaki oraz ikrzyce z najbardziej napęczniałymi partiami brzusznymi (dobre wypełnienie jajników ikrą). Tarlaki można przed tarłem rozdzielić według płci na okres 8-10 dni i intensywnie karmić w tym czasie pokarmem pochodzenia zwierzęcego – żywym i/lub mrożonym (larwy owadów, rurecznik, auloforus, doniczkowiec itp.). Temperatura wody w okresie przygotowawczym nie powinna przekraczać 23°C.
Do tarła ryby zestawiamy najczęściej parami lub trójkami z przewagą samców
Do tarła należy przygotować oddzielny zbiornik o pojemności 25-30 l (dla pary lub dwóch samców i samicy). Napełniamy go świeżą, ale odstaną przez dobę wodą do wysokości 15-20 cm. Powinna być ona miękka (> 10°n, a optymalnie (3-5ºn), lekko kwaśna (pH, 6-6,5), o temperaturze około 25°C. Dno pokrywamy szklanymi kulkami o średnicy ok. 1 cm lub wkładamy ruszt siatkowy. Na nich układamy kępy odkażonego substratu w postaci miękkolistnych kęp roślin (najlepsze są mchy, zwłaszcza jawajski) lub przędzy syntetycznej, waty perlonowej. Oczywiście niezbędne jest napowietrzanie wody (drobnoperliste pęcherzyki).
W rozrodzie amatorskim najczęstszym substratem dla ikry są miękkolistne rośliny
Do zbiornika hodowlanego tarlaki przenosimy wieczorem. Odpowiednio przygotowane przystępują do rozrodu już wczesnym rankiem następnego dnia. Można także wpuścić najpierw samicę – ma to na celu wysycenie wody produkowanymi przez nią hormonami, co zwiększa intensywność tarła. Po 1-2 dniach dołączamy samce. Ryb na tarlisku raczej nie karmimy chyba, że niewielkimi ilościami żywego pokarmu, który od razu będzie zjadany.
W zbiorniku tarliskowym ryb raczej nie karmimy
Jeżeli tarlaki nie chcą przystąpić do tarła można próbować je do niego sprowokować. W tym celu codziennie podmieniamy 1/3 objętości wody na świeżą, odstaną przez co najmniej 12 godzin i najlepiej pochodzącą z filtra RO. Idealnie, jeśli wcześniej wodę na dolewkę poddaliśmy kilkugodzinnemu działaniu promieni słonecznych, dobrze ją przy tym napowietrzając. Skutkuje to przeważnie szybkim podjęciem przez ryby godów. W czasie dość burzliwego aktu płciowego samiec stara się mocno przycisnąć do boku partnerki. Brzanki rozrzucają bezładnie ikrę wśród substratu (z reguły blisko dna), nie interesując się dalszym jej losem. Tarlaki z apetytem jednak wyjadają złożone jaja. Dlatego też po zakończonym tarle należy je czym prędzej odłowić, a zbiornik osłonić, np. szarym papierem, tekturą. Choć literatura podaje, że dorodna samica może złożyć nawet ponad 200 jaj, to jednak przeciętnie jest ich kilkadziesiąt.
Tarłoma dość burzliwy przebieg, a ikra jest bezładnie rozrzucana wśród substratu
Wylęg larw następuje po 36-48 godzinach. Po kolejnych dwóch dobach zaczynają one swobodnie pływać i żerować. Wtedy należy odsłonić zbiornik. Można też zacząć go oświetlać. Najlepszym pierwszym pokarmem jest bezwzględnie najdrobniejszy „pył”, czyli mieszanina pierwotniaków (wyhodowane na odżywkach organicznych lub z gotowych preparatów handlowych), larw oczlików i wrotek. Znakomitym dodatkiem jest tzw. zielona woda zawierająca silnie namnożone w niej (pod wpływem intensywnego oświetlenia, głównie promieniami słonecznymi) zielenice (Chlorophyta sp.) i eugleniny (Euglenophyta), a także pierwotniaki, okrzemki.
Tarlaki odławiamy zaraz po zakończonym tarle, gdyż chętnie zjadają złożone jaja
Odchów potomstwa jest jak najbardziej możliwy również z użyciem gotowych prestarterów przeznaczonych dla narybku ryb jajorodnych (np. typu fluid, pył, pasta itp.) oraz mrożonkach (moina, larwy solowca, wrotka). Należy jednak pamiętać, że jednorazowa porcja karmy powinna zostać zjedzona w ciągu kwadransa po podaniu, gdyż w przeciwnym razie łatwo dochodzi do zepsucia się wody i śnięcia przychówku. Jeszcze dalej idące obostrzenia dotyczą karmienia mlekiem w proszku, żółtkiem jaja kurzego lub drożdżami. Te dwa ostatnie pokarmy dokładnie rozbełtuje się w niewielkiej ilości wody, a następnie po opadnięciu większych cząstek pobiera zakraplaczem mikrozawiesinę, którą równomiernie rozprowadza się po powierzchni akwarium.
Woda w akwarium z brzankami powinna być filtrowana, regularnie podmieniana i znajdować się w lekkim, subtelnym ruchu
Narybek w wieku 5-7 dni pobiera już żywe larwy solowca oraz nicienie „mikro”. Dwutygodniowym rybkom można podawać najdrobniejsze rozwielitki i oczliki (także mrożone) oraz zmiażdżone i przetarte przez gęstą gazę lub drobniutkie siteczko bardzo drobno siekane i starannie przemyte rureczniki, auloforus i/lub doniczkowce. W trzecim tygodniu życia rybkom można podawać najdrobniejsze rozwielitki i oczliki (także mrożone). Początkowo narybek karmimy wielokrotnie w ciągu dnia, potem coraz rzadziej, aż około 1,5-2 miesiąca życia rybek wystarcza dwu, trzykrotne podanie karmy.
Odpowiednio wcześniej przygotowane tarlaki przystępują do tarła ze znacznie większą intensywnością
Codziennie lub najdalej, co drugi dzień, najlepiej wieczorem należy dokładnie czyścić (za pomocą cienkiego wężyka) dno zbiornika z wszelkich resztek karmy i odchodów. Dolewana zaś woda powinna być świeża, ale po 24 godzinnym odstaniu. Przez cały czas powinien działać mały filtr gąbkowy bez obudowy lub napędzany brzęczykiem, który jednocześnie dobrze natleniałby wodę. Nie może jednak powodować zbyt silnego jej ruchu, co bardzo męczy narybek. W zbiorniku z narybkiem w zupełności wystarcza temperatura 23-24°C.
Bez wątpienia brzanki wysmukłe (zwłaszcza odmiany super red) to ryby niezwykle dekoracyjne i bardzo wdzięczne do obserwowania
Młode rosną stosunkowo szybko, lecz nierównomiernie. Można je więc sortować według wielkości i umieszczać w przestronnych, jasno oświetlonych zbiornikach. Narybek jest wrażliwy na wysoki poziom związków azotowych (powodują one zahamowanie jego wzrostu), dlatego też przez cały okres odchowu należy dokonywać systematycznych podmian wody na świeżą (zwykle przy okazji czyszczenia dna z resztek organicznych). Należy mieć na uwadze, że ewentualne błędy popełnione w pierwszym miesiącu życia młodych rybek są potem często nie do odrobienia. Ryby niedożywione, skarlałe, z wadami budowy nigdy potem nie osiągną pełnego wyrośnięcia i nie będą nadawały się do rozrodu.
W sezonie 2024 okazyjnie nabyłem bardzo dobrą i świetnie dobraną, jak się potem okazało, parę w pięknej mutacji barwnej – samiec Opal a samica – Lutino. Osoba, która mi ją sprzedała kupiła ją jako parę lęgową od hodowcy likwidującego omawiany gatunek. Ptaki utrzymywane były w klatce na balkonie, bez dostępu do budki. Z powodu swej wrodzonej krzykliwości dały się we znaki domownikom, że ci postanowili się ich pozbyć. I tu, wybawieniem dla nich stałem się ja 🙂
Para lęgowa nierozłączek czerwonoczelnych – samica z lewej
Po wpuszczeniu do osłoniętej i obrośniętej winoroślą woliery zewnętrznej nierozłączki wykazywały zwiększoną płochliwość. Po udostępnieniu im obszernej budki od razu się w niej schowały. Z początku opuszczały ją na krótko i wracały z powrotem, gdy tylko czuły się zaniepokojone, np. krzątaniem się wokół opiekuna. Budka wysłana była na dnie warstwą średnio grubych trocin, na których koliście ułożone były świeże gałązki wierzbowe, częściowo pozbawione liści. Nie zaobserwowałem, aby nierozłączki same nosiły materiał na gniazdo, mimo że podałem im go bezpośrednio na podłogę woliery.
Nierozłączki to ptaki dość hałaśliwe i agresywne wobec innych, zwłaszcza niedużych gatunków
Odgłosy dochodzące z budki nie pozostawiały wątpliwości – ptaki z zapałem budowały gniazdo szatkując i układając wierzbowe gałązki. Mimo ostatniego tygodnia lipca były bardzo pobudzone obecnością gniazda a samica zaczęła na coraz dłużej w nim znikać, aż po kilku dniach przestała całkowicie je opuszczać. Jest to zwykle nieomylny znak na to, że w budce zostały złożone jaja. Delikatne uchylenie daszku potwierdziło moje przypuszczenia – zostało złożonych 5 białych jaj.
Pisklęta w wieku około tygodnia
Odliczyłem 3 tygodnie, po czym w ostatnim dniu tego okresu zacząłem podawać naturalną mieszankę jajeczną z ugotowanego na twardo i posiekanego jaja kurzego. Samiec łakomie się nią zajadał. Co ciekawe, ptaki zupełnie ignorowały mieszankę jajeczną sztuczną. Kolejna kontrola budki ujawniła w niej 4 pisklęta (jedno jajo było niezapłodnione, więc je usunięto). Samiec często wchodził do budki, ale sporo czasu spędzał poza nią, w wolierze. Z czasem także samica zaczęła ją opuszczać, stopniowo na coraz dłużej.
Młode w wieku około 2 tygodni
Początkowo ptaki stroniły od zielonki, ale gdy podałem im kłoszące się kwiatostany traw, przełamały się i zaczęły pałaszować już wszystko, co zielone (szczególnie mniszek lekarski, gwiazdnicę pospolitą, babkę zwyczajną i lancetowatą itp.). Warzywa i owoce również jadły, ale raczej bez przesadnego apetytu. Młode rosły i rozwijały się prawidłowo. Budkę opuściły w szóstym tygodniu życia. Były piękne ubarwione – 3 żółto-zielone i 1 Cremino.
Młode w wieku 3 tygodni
Na koniec dodam, że osobiście preferuję utrzymywać dobrane pary nierozłączek czerwonoczelnych oddzielnie, choć oczywiście rozród w grupie jest u tego gatunku jak najbardziej możliwy. Omawiane ptaki są, jak już wspomniano, dość hałaśliwe i mimo bogactwa swych atrakcyjnych barw nie każdemu hodowcy odpowiadają pod tym względem.
Młode w wieku około miesiąca (pierwsze dwie fotki) i około 5 tygodni (ostatnie dwie fotki)
Nierozłączki mogą też być agresywne wobec innych, zwłaszcza mniejszych gatunków. Przestrzegam przed umieszczaniem ich w bezpośrednim sąsiedztwie małych astryldów lub ziarnojadów, np. gdy obydwa boksy przedziela od siebie jedynie pojedyncza siatka. Przez otwory w niej nierozłączki potrafią dotkliwie poranić inne ptaki, np. obcinając im swym silnym dziobem palce.
Ta piękna, niewielka i nietuzinkowa jajożyworódka należy oczywiście do rodziny piękniczkowatych (Poeciliidae), a jej nazwa w języku angielskim brzmi: Blackspotted toothcarp. Nazwa rodzaju Phallichthys nawiązuje do organu kopulacyjnego [falusa (phallus), czyli prącia lub penisa] i została nadana przez amerykańskiego ichtiologa Carla L. Hubbs’ea (1894 – 1979). Podkreśla ona długie gonopodium występujące u samców przedstawicieli zgrupowanych we wspomnianym rodzaju. Narząd ten zaczyna się bowiem na wysokości przed pierwszym promieniem płetwy grzbietowej i kończy tuż przed nasadą płetwy ogonowej. Karłowata wesoła wdówka jest gatunkiem zdecydowanie rzadziej utrzymywanym w akwariach niż inne wdówki. W porównaniu z nimi ma bardziej wydłużone ciało i jest od nich o wiele mniejsza. Samica dorasta do 4 cm, podczas gdy samiec mierzy połowę tego. Jej ojczyzną są silnie zarośnięte i płytkie wody o mulistym dnie oraz cieki o leniwym nurcie (także towarzyszące im rozlewiska, starorzecza i bagniska) w Kostaryce [głównie dorzecza rzek: Rio San Juan (rzeka stanowi naturalną granicę z Nikaraguą, stąd siłą rzeczy ryby tego gatunku odnajdywane są także i w tym kraju), Rio Puerto Viejo, Rio Sarapiqui, Rio San Luis].
Ubarwienie ciała tworzą różne odcienie szarości i brązu przechodzące miejscami, mniej lub bardziej, w kolor żółto-brązowy, a czasami, zwłaszcza u starszych osobników, w pomarańczowo-żółty lub złoto-miedziany, połyskujący. Płetwa grzbietowa ma czarną krawędź, która z tyłu, u jej podstawy. przechodzi w wyraźne znaczenie. Może mieć ona także zewnętrzne, cieniutkie, metalicznie połyskujące, błękitne obramowanie. Szczególnie płetwy brzuszne samicy oraz fragment nasady gonopodium samca także mogą lekko opalizować w kolorze błękitno-seledynowym. Karłowate wdówki rajskie są rybami ruchliwymi, odpornymi i mało wymagającymi, ale dość wrażliwymi na pogorszenie się swego raz ustabilizowanego dobrostanu. Ponadto są generalnie łagodne, spokojne i towarzyskie. Niemniej, dorosłe osobniki mogą być zadziorne wobec innych ryb. Obserwowałem raz, jak we wspólnym zbiorniku gnębiły iście zajadle pięciosmużki (Quintana atrizona), a innym razem delikatnie podskubywały gupiki. Żywienie wdówek nie przedstawia większego problemu – zjadają każdy rodzaj pokarmu, w tym liofilizowany. Niemniej, trzeba zwracać uwagę, aby karma była dostosowana do ich niewielkich otworów gębowych. Bardzo ważnym dodatkiem w diecie ryb jest karma roślinna, zwykle wyprodukowana na bazie spiruliny oraz zielone glony.
Dorosły samiec – widać długie gonopodium
Wdówki tolerują wodę o szerokich granicach twardości byle tylko miała ona odczyn obojętny do lekko zasadowego (pH 7-8). Odnośnie zaś jej temperatury, to zaleca się, aby zawierała się w przedziale 20-25°C. Bez problemu jednak znoszą okresowy wzrost ciepłoty wody do ponad 30°C, o ile zapewnione jest jej napowietrzanie. Można je także przyzwyczaić do chowu w zbiorniku nieogrzewanym (jednak w normalnie ogrzewanym zimą lokalu). Najlepiej jest utrzymywać większą grupę osobników, w której liczebnie dominują samice (stosunek płci 3-4:1). Jest to ważne z uwagi na żywiołowość i napastliwość samców, które w nadmiarze znacząco mogłyby zaburzać dobrostan samic. Na dorosłą parę powinno przypadać co najmniej 20 l wody. Najodpowiedniejsze dla omawianych ryb są akwaria niskie (20-30cm) i bogato obsadzone różnorodną roślinnością, w tym pływającą (moczarka, rogatek, najas, limnobium, paprocie itp.). Tylko wówczas zachowany jest prawidłowy ich dobrostan, co bezpośrednio przekłada się na prezentowany behawior oraz wyniki w rozrodzie. Wystarcza nieduży wewnętrzny filtr gąbkowy bez obudowy (aby malutki narybek nie mógł zostać wciągnięty i uwięziony). Woda powinna być podmieniana raz w tygodniu na świeżą, ale odstaną w objętości 10-20%. Podmian dokonujemy zawsze w połączeniu ze starannym oczyszczaniem dna z wszelkich zalegających na nim resztek organicznych (rozkładając się pochłaniają tlen i pogarszają jakość wody).
Pataryb – samiec u dołu niezmordowanie adoruje samicę
Dowodem na to, że omawiane ryby są wrażliwe na pogorszenie się raz ustabilizowanego dobrostanu może być poniższy przykład. Kiedyś latem, utrzymywałem dwie dorosłe samice i samca w zimnowodnym akwarium w domku na działce. Ryby czuły się w nim bardzo dobrze czego dowodem było liczne potomstwo. Raptem nadeszło znaczne ochłodzenie i temperatura wody w zbiorniku spadła z 24°C do około 16°C. Zanim uruchomiłem grzałkę (na działce nie jestem codziennie) dorosłe osobniki stały się bardzo płochliwe – praktycznie przez cały czas kryły się w roślinności i nie wypływały z niej nawet podczas karmienia (w przeciwieństwie do narybku). Co ciekawe, po ustabilizowaniu się ciepłoty wody ich bojaźliwość wcale się nie zmniejszyła. Dopiero po przeniesieniu do domowego akwarium ryby odzyskały z czasem swój dawny spokój, kondycję i ruchliwość. Warto zatem mieć na uwadze fakt, że nawet dobrze prosperująca populacja wdówek jest wrażliwa na czynnik stresowy, który destabilizuje jakiś parametr (lub parametry) fizyko-chemiczny wody. Po jego zadziałaniu, zachowanie ryb może ulec długotrwałej, niekorzystnej zmianie.
Podchowany narybek w wieku 3 tygodni
Samce wdówek, jak już wspomniałem, są pełne wigoru i niezmordowanie adorują samice. Próbują z nimi kopulować, gdy tylko nadarzy się ku temu sprzyjająca okazja. Są o połowę mniejsze od samic, znacznie smuklejsze a ich iście długie gonopodia są często w użyciu. Ciąża trwa średnio około 35 dni, po czym samica rodzi od kilku do 20 kilku młodych, rzadko więcej. Narybek jest bardzo drobny, ale dorosłe osobniki całkowicie go ignorują. Nigdy nie widziałem żadnej z ich strony próby polowania na potomstwo. Dlatego też osobniki młodociane można z powodzeniem odchowywać wspólnie z dorosłymi. W żywieniu narybku zastosowanie ma najdrobniejsza karma żywa(larwy solowca, nicienie „mikro” i bananowe, larwy oczlików, wrotki), rozdrobniona sucha (markowe produkty dla tej grupy wiekowej, w tym z dodatkiem spiruliny), a także mrożona (moina, bosmina). Znakomitym zaś dodatkiem jest tzw. zielona woda, zawierająca silnie namnożone w niej (pod wpływem intensywnego oświetlenia, głównie promieniami słonecznymi) zielenice (Chlorophyta sp.) i eugleniny (Euglenophyta). Po około dwóch tygodniach młodym można zacząć podawać mrożonego oczlika, a po miesiącu – starannie przepłukane, zmiażdżone i drobno posiekane rureczniki lub auloforus, naprzemiennie z markowymi karmami suchymi. Po 6-7 tygodniach od urodzenia przychówek można przenieść do obszernych, nasłonecznionych i wypełnionych świeżą, ale dobrze odstaną wodą zbiorników odchowalni.
Osobniki młodocianePhallichthys tico
O pokrewnym gatunku – wesołej wdówce (Phallichthys amates) można przeczytać tu:
Więcej można przeczytać w artykule Huberta Zientka pt. Phallichthys tico – „karłowata wesoła wdówka” i nie tylko, Magazyn Akwarium: 2025, 2 (210), s. 58-68.
Teraz jednak chciałbym podzielić się z Państwem swoimi nowymi spostrzeżeniami na temat zimowania ich w warunkach zewnętrznych oraz wspomnieć co nieco o żywieniu i rozrodzie tego gatunku. Z uwagi na łagodne zimy, jakie ostatnimi laty mamy w Polsce coraz więcej hodowców zimuje, m.in. łąkówki turkusowe w wolierach zewnętrznych. Oczywiście ptaki muszą przebywać w nich od wiosny, aby mogły dobrze się zaaklimatyzować do takich warunków. Nie należy jednak narażać na niebezpieczeństwo i stres osobników, które z jakiś powodów przeszły intensywne leczenie lub wykazują przewlekłe problemy z pierzeniem się.
Łąkówki turkusowe znoszą dobrze mrozy, o ile są odpowiednio przyzwyczajone i zapewni im się starannie osłoniętą wolierę, najlepiej z częścią zamkniętą
Moje ptaki zimowały w wolierze zewnętrznej na przełomie lat 2023/2024, razem z kubanikami mniejszymi (Phonipara canora). Obydwa gatunki żyły ze sobą w idealnej zgodzie, co widać na załączonych zdjęciach. Woliera była osłonięta – z tyłu płytą z pleksiglasu, a z boku i przodu folią, podczas gdy drugim bokiem przylegała do ściany domku na działce. A zatem całkowicie wyeliminowane były przeciągi oraz zły wpływ zacinającego deszczu. Dach pokryty był przezroczystą płytą z poliwęglanu trapezowego.
Z łąkówkami bez obaw można utrzymywać wiele gatunków małych astryldów, gołąbków egzotycznych lub małych kuraków
Żerdzie powinny być na tyle grube, aby ptaki ich całkiem nie obejmowały palcami i pazurami. Dodatkowo zawieszone były dwie budki z zamkniętymi oczywiście wejściami. Na ich daszkach łąkówki chętnie nocowały, co w czasie mrozów zapobiegało ewentualnym odmrożeniom palców. Naczynie z wodą stało zaś na zasilanej prądem płycie grzewczej.
Łąkówki to ptaki nie mające zbyt żywego temperamentu – są ciche, spokojne i dość płochliwe
Zimę sezonu 2023/2024 ptaki obydwu wspomnianych gatunków przeżyły znakomicie. Nie padł ani jeden. Choć poprzedni właściciel przestrzegał mnie, abym nie podawał łąkówkom słonecznika, ja jednak serwowałem im w czasie mrozów niewielkie jego ilości. Wiadomo, że to karma bogata w tłuszcze, lecz w określonych warunkach wskazana, choć z rozważnym umiarem. Warzywa i owoce są jak najbardziej wskazane, a rozmaite zielonki zadawane od wiosny do późnej jesieni mają bardzo korzystny wpływ na zdrowie ptaków i chęć do lęgów (zwłaszcza gwiazdnica pospolita i mniszek lekarski, a także kwiatostany traw i chwastów).
Do rozrodu najlepsze są pary dobrane spontanicznie spośród grona młodych, ale całkowicie dorosłych już i niespokrewnionych ze sobą osobników
Niestety rozród łąkówek turkusowych tym razem mi się nie udał. Miałem dwie pary, które zagniazdowały już na początku kwietnia. Niestety pisklęta w jednym gnieździe zmarzły (wiosna była wyjątkowo zimna), a w drugim samica padła w czasie składania trzeciego jaja. Moim zdaniem, budki lęgowe powinno się udostępniać łąkówkom utrzymywanym na zewnątrz najwcześniej pod koniec kwietnia lub w pierwszej połowie maja. Są to ptaki cokolwiek chimeryczne, nierzadko źle znoszące transport na dłuższe odległości (przesyłki pocztowe). Hodowca powinien stale czuwać nad zdrowiem i dobrostanem swoich podopiecznych. Poniżej zamieszczam filmik z zimowania łąkówek turkusowych wraz z kubanikami mniejszymi w wolierze zewnętrznej.
Naskalnik wężogłowy to przedstawiciel rodziny pielęgnicowatych (Cichlidae), pochodzący z afrykańskiego jeziora Tanganika (skrajnie północna część jeziora, na zachodnim brzegu DRK, w pobliżu miejscowości Bemba oraz od Makobola do Luhanga). Występuje w nim jako gatunek endemiczny, którego nazwa w języku angielskim brzmi: Masked Julie Cichlid. W niniejszym wpisie zaprezentuję wyjątkowo piękną jego odmianę „Kissi”. Ryby ze wspomnianego rejonu mogą być wizualnie jaśniejsze lub ciemniejsze. Według jednej z teorii, wysnutej na podstawie obserwacji w warunkach naturalnych, ich ubarwienie zależy od środowiska, w którym przebywają. I tak, osobniki bytujące w siedlisku pozbawionym osadów organicznych mają ubarwienie ciemniejsze. Z kolei tam, gdzie występuje obfity osad ubarwienie jest jaśniejsze. Podobna sytuacja ma także miejsce w odniesieniu do głębokości, na której żyją ryby – osobniki z płytszych partii wód są jaśniejsze, a z głębszych ciemniejsze. Naskalniki wężogłowe można spotkać w strefie skalistej, na głębokości od 5 do 25 m, w wodzie silnie napowietrzonej. Siedliska ich bytowania pokrywają się z zajmowanymi przez naskalnika kędzierzawego (J. ornatus). Nazwa odmiany – Kissi jest często stosowana zamiennie z Bemba (Pemba) – osobniki tej pierwszej są nieco jaśniejsze w porównaniu do populacji z Bemba.
Naskalniki wężogłowe cechuje umiarkowany terytorializm i niezbyt silna agresja wewnątrzgatunkowa – uważane są za jedne z łagodniejszych
Samiec dorasta do 7 cm (samica mierzy co najwyżej 5 cm), co czyni go jednym z najmniejszych naskalników (wraz z J. dickfeldi i J. ornatus). Torpedowatego kształtu, walcowato wydłużone ciało i długa głowa (z wystającą górną wargą, służącą do wybierania bezkręgowców z podłoża oraz zeskrobywania glonów) sprawiają, że są to ryby szybkie i zwinne. Oczywiście w momencie, gdy zajdzie taka potrzeba. Normalnie bowiem są niezbyt ruchliwe i przez większość czasu przebywają w swych kryjówkach, głównie w dolnej strefie zbiornika. Nierzadko pływają w charakterystyczny sposób delikatnie dotykając brzuchem do litej powierzchni, a w chwili odpłynięcia od niej lub będąc pod sklepieniem kryjówki – także grzbietem do dołu. Ryby mogą także zastygać w bezruchu po wpłynięciu do szczeliny skalnej lub innego zakamarka. Po przeniesieniu w nowe miejsce wykazują znacznego stopnia nieśmiałość i płochliwość. Zwykle jednak, po kilku dniach, uspokajają się i z czasem stają nader ciekawskie. Naskalniki wężogłowe prezentują umiarkowany terytorializm i niezbyt silną agresję wewnątrzgatunkową – powszechnie uchodzą za jedne z łagodniejszych.
Torpedowate ciało i wydłużona głowa z wystającą górną wargą to cechy budowy morfologicznej przedstawicieli rodzaju Julidochromis
Akwarium dla dobranej pary powinno mieć pojemność co najmniej 100 l. Na dnie usypujemy 4-5 cm warstwę grubszego piasku. Zazwyczaj tylną połowę zbiornika urządzamy w typie rumowiska skalnego z mnóstwem szczelin i kryjówek. Nadają się do tego celu sklejone i stabilne konstrukcje z kamieni (piaskowce, łupki, wapienie), groty, skałki, kawałki rurek, ułożone na boku doniczki itp. Rośliny są zbędne, ale ryby ich w żaden sposób nie niszczą. Można zatem pokusić się o uprawę niektórych gatunków, np. anubiasów, nurzańca lub luźno pływających, jak najas, rogatek, moczarka itp. Poza walorami czysto dekoracyjnymi roślinność dobrze tłumi oświetlenie zbiornika, co polepsza dobrostan naskalników. Ewentualnymi dla nich współmieszkańcami mogą być wybrani przedstawiciele rodzajów Lamprologus, Neolamprologus, Cyprichromis lub Altolamprologus. Nie wolno natomiast omawianych ryb utrzymywać z naskalnikiem kędzierzawym (Julidochromis ornatus), jako że może dochodzić między nimi do krzyżówek, a ich świadomy akwarysta powinien zawsze unikać. Innym, godnym polecenia sposobem chowu jest biotopowy zbiornik dedykowany.
U odmiany „Kissi” szczególnie piękne są błękitne krawędzie płetw.
Optymalne parametry fizyko-chemiczne wody to: średnio twarda do bardzo twardej (13-25°n), o odczynie obojętnym do zasadowego (pH 7-8,8) i temperaturze 24-26°C (ryby można z powodzeniem przyzwyczaić do chłodniejszej ciepłoty rządu 20-22°C). Wymagana jest bardzo dobra jej filtracja i natlenienie (naskalniki są dość wrażliwe na niedostatek tlenu w wodzie oraz zawartość w niej związków azotu) oraz cotygodniowe podmiany w objętości do 15%. W zupełności wystarcza subtelny jej ruch wody. Zalecany przez niektórych autorów dodatek soli kuchennej niejodowanej (a nawet jodowanej ze względu na prawidłowe działanie tarczycy) w ilości łyżeczka od herbaty na 20 l wody nie jest bezwzględnie konieczny (mimo, że sól zwiększa przewodność elektryczną wody, co wiąże się także z jej twardością).
W żywieniu naskalników nie zaleca się zbyt częstego skarmiania larwami ochotek i całkowicie wyklucza z diety mięso zwierząt ciepłokrwistych
W warunkach naturalnych naskalniki odżywiają się zooplanktonem, glonami i niewielkimi organizmami bezkręgowymi, żyjącymi przy dnie (zoobentos). Co ciekawe, podobnie jak pozostałe taksony z rodzaju Julidochromis, ryby te jako nieliczne zjadają i to w znacznej ilości gąbki słodkowodne (Porifera). Pokarm ten nie należy do łatwostrawnych ze względu na swoją strukturę. W akwarium pobierane są rozmaite karmy mrożone i/lub żywe (nie zaleca się zbyt częstego skarmiania larwami ochotek i całkowicie wyklucza z diety mięso zwierząt ciepłokrwistych). Całkiem dobrze zjadane są także granulaty, natomiast karmy w postaci płatków cieszą się wyraźnie mniejszym zainteresowaniem ryb. Dietę koniecznie uzupełniamy pokarmami pochodzenia roślinnego, np. wyprodukowanymi na bazie spiruliny. Nigdy nie powinno się dopuszczać do nagminnego przekarmiania naskalników. Prawidłowo pielęgnowane mogą dożyć w akwarium ponad 7 lat.
W akwarium z naskalnikami rośliny są zbędne, ale warto pokusić się o uprawę niektórych gatunków
Dymorfizm płciowy jest słabo zaznaczony u młodych osobników. U dorosłych natomiast ustalenie płci jest znacznie łatwiejsze – samiec jest smuklejszy i o 1-2 cm większy. Czasami jednak zdarza się, że podczas tarła to samica jest większa od znaczniej mniejszego partnera. W tym czasie pokładełko mleczaka jest ostro, podczas gdy u ikrzycy tępo zakończone. W celu spontanicznego dobrania się pary hodowlanej najlepiej jest zakupić kilka podrośniętych, niespokrewnionych ze sobą osobników. Wówczas, po jakimś czasie, można zaobserwować jak wyłoniona para wspólnie broni obranej kryjówki i rewiru lęgowego wokół niej. Kojarzenie ze sobą ryb dorosłych może okazać się cokolwiek trudne ze względu na nierzadką wzajemną niechęć przedstawicieli obydwu płci. Na pewno trzeba tu dysponować większą liczbą osobników.
Najbardziej odpowiednie dla J. transcriptus są zbiorniki urządzone w stylu rumowiska skalnego z licznymi szczelinami
Naskalnik wężogłowy jest przedstawicielem grupy szczelinowców i speleofili (ikra składana jest w szczelinach skalnych, w płaszczyznach pionowych oraz na sklepieniach skał, grot i tym podobnych kryjówek). Do przeprowadzenia tarła można użyć odpowiednio urządzonego (wspomniane kryjówki) zbiornika hodowlanego, do którego przenosimy dobraną parę tarlaków. Wówczas, trzeba się jednak liczyć z krócej lub dłużej trwającym okresem ich płochliwości. Nierzadkie są niepowodzenia w rozrodzie. Zdarza się bowiem, że młode tarlaki zjadają ikrę (nawet kilka razy z rzędu) zanim nauczą się nią opiekować. U naskalnika wężogłowego (i nie tylko) tarło przebiegać może z różną intensywnością. Samica może bowiem od razu pozbyć się całego zapasu dojrzałej ikry (jest jej wtedy więcej – kilkanaście do 30 ziaren) lub też dochodzi do składania przez nią zaledwie kilku jaj, ale w interwałach czasowych trwających 2-7 dni. W drugim przypadku narybek jest oczywiście zróżnicowany wzrostem. Taka strategia rozrodcza stanowi zapewne ewolucyjnie wykształcone przystosowanie ryb do aktualnie panujących warunków środowiskowych w naturze.
Nadmierne zagęszczona obsada ryb w akwarium pogarsza ich dobrostan
Ikrzyca deponuje jaja na stropie lub ścianach osłoniętej kryjówki. Ona także opiekuje się zarówno nimi, jak i larwami, podczas gdy mleczak pilnuje terytorium lęgowego. Ustawiczne przebywanie samicy w kryjówce (często nie wypływa z niej nawet do karmienia) i wzmożona aktywność samca świadczą zazwyczaj o złożeniu ikry lub pojawieniu się larw w gnieździe. Te ostatnie opuszczają osłonki jajowe po 2–3 dniach. Wylęg jest bardzo drobny i początkowo przebywa w kryjówce. Dopiero po osiągnięciu wielkości 5-6 mm (wiek 7-8 dni) zaczyna z niej wypływać i penetrować obszar wokół. Z wyżywieniem narybku nie ma zwykle problemu, ale trzeba pamiętać o dostosowaniu pokarmu do jego niewielkich otworów gębowych. Można mu zatem podawać żywy lub mrożony, najdrobniejszy zooplankton (moina, cyklop, bosmina itp.), nicienie „mikro” i bananowe lub larwy solowca. Chętnie zjadana jest także karma sucha (typu prestarter, first bite itp.) lub nawet odpowiednio rozdrobnione pokarmy dla ryb dorosłych, w tym roślinne. Do diety podchowanych osobników młodocianych można włączyć drobno siekane i dokładnie przepłukane rureczniki, auloforusa lub wazonkowce, a także larwy owadów (ochotek, wodzienia, komarów), artemię, mysis itp.
Po przeniesieniu w nowe miejsce wykazują znacznego stopnia nieśmiałość i płochliwość
Chronienie brzusznej części ciała jest widoczne również u narybku, który przez dłuższy czas porusza się tylko ściśle przy elementach wystroju zbiornika, w tym brzuchem do góry w chwili odpływania od nich. Młode naskalniki rosną dość wolno. W ich pomyślnym odchowie, oprócz żywienia, dużą rolę odgrywają stabilne parametry fizyko-chemiczne wody. Trzeba zatem uważać zwłaszcza przy podmianach (do 10%), aby partia na dolewkę nie odbiegała zbytnio parametrami od wody w akwarium. Opieka rodziców trwa dość długo i polega głównie na strzeżeniu rewiru lęgowego, na którym przebywa potomstwo. Bierze w niej czynny udział także starsze rodzeństwo z poprzednich tareł. U omawianego gatunku można bowiem zaobserwować rozbudowane, wielopokoleniowe zachowania społeczne. Jest to niezapomniany widok, który sprawia wiele radości każdemu hobbyście. Osobniki młodociane, które przekroczyły wielkość 3 cm są przez rodziców przepędzane z zajętego terytorium. Można je wówczas odłowić do innego zbiornika. Chociaż tarlaki mogą odbywać tarło średnio co 3 tygodnie, to jednak obserwuje się u nich dłuższe lub krótsze okresy wyciszenia płciowego.
Naskalnik wężogłowy jest przedstawicielem grupy szczelinowców i speleofili
Obserwacje rozrodu J. transcriptus poczynione w warunkach sztucznych ujawniły ciekawą strategię, kiedy to dojrzała płciowo samica odbywa tarło jednocześnie z dwoma samcami różnej wielkości. Większy z nich (bywa, że samica jest od niego mniejsza) zajmuje pozycją dominującą, podczas gdy drugi (przeważnie mniejszy od samicy) staje się osobnikiem zdominowanym, podległym. Mimo to, ten ostatni, zachowuje przez cały czas gotowość do odbycia aktu płciowego, gdy tylko nadarzy się ku temu dogodna okazja. Wówczas, samica składa ikrę w dwóch różnych miejscach, należących do dużego i małego samca (zwykle kryjówki znajdują się na stykach obydwu terytoriów). Szerszą, obszerniejszą szczelinę zajmuje większy z nich, a węższą, mniejszą – mniejszy. Oczywiście, do tej ostatniej większy rywal nie jest fizycznie w stanie wpłynąć przez co ten mniejszy ma względny spokój. Bardziej aktywnym i zaangażowanym w opiece nad jajami i larwami jest właśnie mniejszy z samców (co jest obserwowane także u innych przedstawicieli rodzaju Julidochromis, gdzie bardziej aktywne w opiece są tarlaki o mniejszych rozmiarach ciała). Po wylęgnięciu się larw oba samce strzegą swoich terytoriów, a samica balansuje pomiędzy nimi i roztacza troskliwą opiekę nad potomstwem z obydwu gniazd. Z czasem narybek miesza się ze sobą.
U naskalnika wężogłowego (i nie tylko) tarło przebiegać może z różną intensywnością. Zdarza się też, że samica odbywa tarło jednocześnie z dwoma samcami różnej wielkości
Naskalniki mają pojedyncze nozdrza z każdej strony głowy (przed oczami). Tymczasem u innych ryb są one narządem parzystym, który tworzą nozdrze przednie (woda wpływa przez nie do jamy nosowej) oraz nozdrze tylne (woda nim wypływa). U ryb nozdrza nie biorą udziału w oddychaniu, a jedynie służą do rozpoznawania zapachów. U przeważającej większości gatunków nozdrza nie mają połączenia z jamą gębową. Naskalnik wężogłowy jest często mylony z pokrewnym mu gatunkiem – naskalnikiem Marliera (Julidochromis marlieri). Ten ostatni ma jednak czarną pręgę pod okiem (u wężogłowego przechodzi ona przez dolną połowę oka) i co najmniej trzy rzędy białych plam na tułowiu (u wężogłowego są co najwyżej dwa). Ponadto J. marlieri dorasta do zdecydowanie większych rozmiarów ciała a u dorosłego samca może występować na karku charakterystyczny, aczkolwiek nieduży, guz tłuszczowy.
Linki do filmików na kanale YT autora wpisu:
Więcej o omawianym gatunku można przeczytać w artykule Huberta Zientka i Lechosława Łątki pt. Naskalnik wężogłowy (Julidochromis transcriptus) odmiany „Kissi” – niewielki, piękny i spokojny, Magazyn Akwarium: 2024, ? (20?), s. ?, https://magazynakwarium.pl/
Ten piękny i jakże ciekawy pod względem prezentowanych zachowań przedstawiciel rodziny Elassomatidae zwie się w języku angielskim: Gulf Coast Pygmy Sunfish. W naturze zamieszkuje południowo-wschodnie rejony USA (północno-zachodnia część Florydy i południowo-zachodnie rejony Georgii). Spotyka się go najczęściej w zarośniętych i płytkich stawach, mokradłach, bagniskach, torfowiskach, kanałach itp., a także w leniwie płynących, miejscami zarośniętych podwodną roślinnością ciekach wodnych ze sporą ilością materii organicznej na dnie (np. dorzecze rzeki Suwannee, Wakulla i inne). Niestety okończyki nie żyją zbyt długo – w akwarium, przy odpowiedniej pielęgnacji, mogą dożyć do około 3 lat. Jednakże po ukończeniu dwóch często stają się apatyczne i nieskore do rozrodu mimo zapewnienia im optymalnych warunków środowiskowych.
Dorosły samiecokończyka Gilberta
Okończyki to ryby o niewielkich rozmiarach ciała, niezbyt ruchliwe (zwłaszcza samice i niegodujące samce, które często po prostu „stoją” wśród roślinności lub chowają się w kryjówkach) i okresowo nader płochliwe. Szczególnie w okresie aklimatyzacji, po przeniesieniu do nowego akwarium, mogą całymi tygodniami nie wychodzić z kryjówek lub opuszczać je na krótko, w celu zaspokojenia głodu. Trzeba zawsze mieć na uwadze, że różnorodne czynniki środowiskowe mogą łatwo wywołać u okończyków stres. To, jak ryby go zniosą ma bezpośredni wpływ na ich zdrowie i zachowanie. Generalnie, mimo drapieżnej natury, okończyki są iście spokojne i wyraźnie stronią od towarzystwa innych gatunków, zwłaszcza większych, agresywniejszych, ruchliwych i żywiołowych. Z między innymi tego powodu zdecydowanie nie nadają się do chowu w akwariach zespołowych. Stają się w nich bowiem zdecydowanie bardziej bojaźliwe i wycofane. Najlepsze zatem jest dla nich akwarium jednogatunkowe. Okończyki można utrzymywać w grupach lub haremach z przewagą samic, np. 1×2-3 lub 2-3×5-6. Dla tej ostatniej opcji wystarcza zbiornik o pojemności około 80 l. Wprawdzie parę ryb można trzymać już w około 25 l nanoakwarium, to jednak polecam o wiele większe lokum, w którym nasi podopieczni będą mieli szansę na rozwinięcie pełnej gamy swoich bardzo ciekawych zachowań.
Dorosła samica okończyka Gilberta
Parametry fizyko-chemiczne wody są praktycznie bez znaczenia. Okończyki Gilberta potrafią bowiem znakomicie zaadaptować się do każdych praktycznie warunków poza oczywiście skrajnymi. Optymalnie jednak zaleca się wodę miękką do lekko twardej (4-14°n), o odczynie oscylującym wokół obojętnego (pH 6,5-7,5) i temperaturze 17-21°C. Zupełnie niepotrzebna jest tu grzałka, także zimą. Woda powinna być delikatnie filtrowana z jednoczesnym napowietrzaniem, zwłaszcza w upalne, letnie dni i noce. Stosujemy cotygodniowe jej podmiany na świeżą, ale odstaną w objętości do około 15%. Omawiane ryby najlepiej czują się i prezentują w zbiorniku o miejscami gęstej, różnorodnej szacie roślinnej, Szczególnie są tu polecane gatunki miękkolistne (mchy, wywłóczniki, moczarka, hemiantus itp.) oraz, koniecznie, pływające (paprocie, limnobium gąbczaste, najas, itp.). Elementy wystroju zbiornika takie jak korzenie, kawałki drewna, zatopione gałęzie i liście, kilka kamieni o łagodnych krawędziach, ceramiczne mufki lub kawałki rurek powinny tworzyć dogodne dla nich kryjówki. Ich rozmieszczenie powinno tworzyć naturalne bariery oddzielające terytoria samców. Jako podłoże wystarcza gruboziarnisty piasek o ciemnym odcieniu lub markowy substrat.
Okończyki są z natury drapieżnikami i zjadają przede wszystkim drobny pokarm żywy, który powinien stanowić przeważającą, jak nie jedyną podstawę ich diety. Zdecydowanie mniej chętnie pobierana jest karma mrożona, a już zupełnie wyjątkowo – sucha, zwłaszcza płatkowa (drobnymi jej cząstkami interesują się tylko niektóre osobniki). Pokarm zawsze musi być dostosowany wielkością do niedużych, górnie położonych otworów gębowych ryb. Najchętniej zjadane są przez nie, m.in.: larwy owadów (szczególnie komara, po których samice szybko „nabierają” ikry, a samce są pełne wigoru), zooplankton, kawałkowane rureczniki, auloforus, czarne robaki kalifornijskie i doniczkowce, a także lasonogi, dobrze rozpadający się, mrożony solowiec itp. W akwarium gatunkowym pokarm trzeba zadawać wyjątkowo ostrożnie, gdyż przekarmienie szybko prowadzi do zepsucia się wody (wzrost stężenia związków azotu i spadek tlenu).
Dorosła para okończyków Gilberta– dymorfizm płciowy jest dobrze zaznaczony
W okresie godowym (w naturze zawsze wiosną) zarówno zachowanie, jak i ubarwienie dorosłych samców ulegają radykalnej zmianie. Te najsilniejsze i dominujące stają się terytorialne i agresywne wobec rywali. Obierają sobie niewielkie terytoria, zwykle w pobliżu jakiejś dogodnej kryjówki, z których mniej lub bardziej zdecydowanie przeganiają inne samce. W odpowiednio urządzonym zbiorniku ryby nie robią sobie jednak żadnej krzywdy. Niezmordowanie też wabią samice starając się im ze wszech miar zaimponować. Prezentują przy tym osobliwy taniec godowy, podczas którego wyginają rytmicznie ciało, drżą, wykonują kołyszące ruchy na boki, napinają i falują płetwami. W tym czasie ubarwienie mleczaka ulega diametralnej zmianie – staje się on iście ciemnogranatowy do wręcz czarnego z metalicznie lśniącymi, licznymi, niezwykle kontrastującymi, niebieskimi, poprzecznymi prążkami oraz rozmaitymi kreskami i punkcikami, rozsianymi po ciele i na płetwach. Kolorystyka samic nie ulega wówczas zmianie (pozostają jasne z mniej lub bardziej ciemniejszym, marmurkowatym wzorem), ale niekiedy te najbardziej wyrośnięte i dorodne mogą mieć nieznaczne, niebieskawe kreski wokół oczu. Poza okresem okołotarłowym ubarwienie obydwu płci jest podobne, a mianowicie szaro-jasnobrązowo-beżowe, czasami z domieszką oliwkowego. Niemniej, nawet wtedy samce są z reguły ciemniejsze i prawie zawsze widać u dorosłych osobników mniejsze lub większe niebieskawe rysunki (choćby zupełnie blade i ledwie widoczne). Nasycenie barw może także zmieniać się w zależności od stanu emocjonalnego osobnika. Pod wpływem silnego stresu ryba zwykle jaśnieje i nierzadko wówczas „leży” nieruchomo na dnie. Generalnie samce są większe od samic o około 0,5 cm (dorastają do około 3 cm) i mają liczne plamki na płetwach. Te ostatnie są u samic rzadkie, a jeśli już występują to są niewielkie i nieliczne.
Bogata roślinność i różnorodne kryjówki to podstawa dobrostanu okończyków
Rozmnażanie okończyków Gilberta nie jest trudne pod warunkiem, że spełnionych jest kilka warunków. Chęć do tarła jest najwyższa u osobników odpowiednio wcześniej zimowanych w okresie jesienno-zimowym przez 3-5 miesięcy. Niezbędne jest wówczas zapewnienie rybom chłodnej wody (13-14°C), co można osiągnąć ustawiając akwarium w piwnicy, podziemnym garażu, na względnie ocieplonym poddaszu, strychu, werandzie itp. Ryby karmimy skąpo (niewielkie porcje żywego lub mrożonego pokarmu) i rzadko – dwa, góra trzy razy w tygodniu (ewentualnie co drugi, trzeci dzień). Ma to na celu wprowadzenie ich w stan wyciszenia płciowego, co regeneruje organizm i przygotowuje go na kolejny sezon rozrodczy. Niska ciepłota wody (nawet rzędu 6-8°C) nie czyni okończykom żadnej krzywdy, lecz sprawia, że żyją one dłużej, są odporniejsze na choroby a gody mają o wiele intensywniejszy przebieg. Dzieje się tak dzięki hormonom, głównie gonadotropowym wydzielanym przez przysadkę mózgową pod wpływem bodźców środowiskowych (wzrost temperatury wody, wydłużanie się dnia świetlnego, dieta wysokobiałkowa itp.). Wprawdzie bez zimowania omawiane ryby również przystępują do tarła, ale wówczas jest ono mało wydajne, wielce nieregularne i nie ma burzliwego charakteru. Często wówczas jedyną oznaką tego, że ryby są w ogóle zainteresowane rozmnażaniem jest spontaniczne pojawienie się w akwarium dosłownie pojedynczych sztuk narybku.
Samiec w okresie spoczynku płciowego
Pamiętajmy wszakże, aby nie przenosić tarlaków od razu z zimowiska do ciepłej wody. Powinien być to bowiem proces stopniowy, podczas którego sukcesywnie i powoli, przez około 2 tygodnie, zwiększamy temperaturę wody (np. używając grzałki z precyzyjnym termostatem). Jednocześnie wprowadzamy częste jej podmiany (20-30% objętości, 2-3 razy w tygodniu) na świeżą, najlepiej miękką (filtr RO) i odstaną przez co najmniej dobę. Zaczynamy także obficiej żywić ryby różnorodnym żywym pokarmem. Dopiero po tym czasie przenosimy je do docelowego akwarium gatunkowego lub tarliskowego. Po takiej zimowej przerwie i przygotowaniu okończyki bardzo chętnie przystępują do tarła i odbywają je kilkakrotnie w ciągu całego sezonu rozrodczego (zwykle od połowy lutego do końca czerwca). Podobnie dzieje się w warunkach naturalnych.
Samiec na początku okresu godowego
Jeśli akwarium gatunkowe jest obficie obsadzone roślinnością, znajdują się w nim liczne kryjówki, a obsada ryb jest nieliczna wówczas ryby mają najlepsze warunki do rozrodu. Tarło okończyków Gilberta przebiega dość skrycie i zwykle ma miejsce wczesnym rankiem. Tarlaki są płochliwe i reagują ucieczką, gdy tylko coś ich zaniepokoi. Należy przeto zapewnić im absolutny spokój. Do aktów płciowych dochodzi w gęstwinie miękkolistnej roślinności, spośród której najlepszym substratem dla ikry są, moim zdaniem, rozmaite mchy. Z innych gatunków dobre są m.in.: kępy wywłócznika lub rogatka, względnie moczarki poprzerastane glonami nitkowatymi. Może nie wygląda to zbyt dekoracyjnie, ale ryby niewątpliwie preferują właśnie takie warunki. Zawsze nieodzowne są liczne egzemplarze pływające, które będą tonowały oświetlenie i zwiększały dobrostan ryb. Jaja składane są partiami, po kilka ziaren. Dorodna ikrzyca może złożyć ich w sumie 40-50, ale zwykle ich liczba jest dużo mniejsza. Jasna ikra jest raczej niekleista, bo opada na dno, choć w większości osiada na drobnych częściach roślin, w tym na wspomnianych glonach nitkowatych.
Intensywnie godujący samiec – feeria granatu, czerni i błękitu
Potomstwo można wychowywać wspólnie z rodzicami. Te wprawdzie nie polują aktywnie na wylęg (nie zauważyłem także, aby kiedykolwiek zjadały jaja lub larwy), ale z pewnością nie pogardzą nim, gdy znacząco zubożymy ich dietę w białko zwierzęce. Realnym natomiast zagrożeniem mogą być podrośnięte już i intensywnie żerujące osobniki młodociane z poprzednich tareł. Dlatego też sukcesywnie pojawiający się narybek można wyłapywać (za pomocą miseczki lub innego naczynia) i umieszczać w oddzielnym zbiorniku odchowalni. Przenosić możemy także złożoną ikrę, którą zbieramy pipetą i umieszczamy w małych lęgnikach z odkażoną środkiem zapobiegającym jej pleśnieniu i delikatnie napowietrzaną wodą o takich samych parametrach fizyko-chemicznych.
Użycie dobrze przygotowanych tarlaków (zimowanie) i oddzielnego akwarium tarliskowego o pojemności 20-30 l sprawia, że tarło ma bardziej intensywny przebieg i jest wydajniejsze. Wypełniamy go wodą o twardości ogólnej najlepiej poniżej 10°n, odczynie bliskim obojętnego (pH 6,5–7,5) i temperaturze 19-21°C. Dno wykładamy obficie wspomnianą miękkolistną roślinnością, choć zamiast niej można też z powodzeniem użyć kęp/mopów włóczki/przędzy syntetycznej (starannie wymytej i odkażonej). Umieszczamy 1-2 niewielkie korzenie, kilka liści, mufkę lub rurki dzięki czemu tarlaki będą czuły się bezpiecznie. Jako podłoża można użyć 1–2-centymetrowej warstwy grubszego, ciemnego żwirku (część ikry wpada pomiędzy kamyki). Stosujemy co najwyżej słabe oświetlenie (świetlówka niewielkiej mocy).
Najlepiej rozmnażają się ryby, które poddano wcześniej zimowaniu przez 3-5 miesięcy
Do tarła wybieramy dobrze wyrośnięte osobniki w wieku minimum 5-6 miesięcy – ikrzyce z nabrzmiałymi partiami brzusznymi oraz mleczaki najintensywniej wybarwione na czarno). Stosujemy zestawy tarlaków z przewagą samic, np. 2×1, 3-4×2, 5-6×3-4. Gdy zauważymy, że aktywność rozrodcza tarlaków wyraźnie spada należy podmienić 50-60% wody na świeżą (najlepiej miękką, pochodzącą z filtra RO i zawsze odstaną). Jeśli to nie pomaga, wymieniamy niektóre z nich na inne, często młodsze, o większym wigorze i temperamencie. Na tarlisku zalecam trzymać ryby co najmniej tydzień, bowiem akty tarła mogą przeciągać się na kilka dni. Praktykuje się także rozdzielanie osobników rodzicielskich według płci na 7-10 dni przed tarłem i obfite żywienie ich w tym czasie żywym pokarmem. Szczególnie należy dbać o dobrą kondycję samic, które muszą mieć czas na odpoczynek i regenerację, inaczej produkcja komórek jajowych w jajnikach będzie znikoma. W chowie parami niegotowa do tarła samica (a niekiedy nawet gotowa) może być przez podniecone samce napastowana do tego stopnia, że jeśli nie ma gdzie się ukryć, może uciekając ulec zranieniu. Rany u okończyków są zawsze groźne, bowiem łatwo dochodzi u nich do wtórnych zakażeń, które mogą prowadzić do śmierci osobnika, zwłaszcza niemłodego.
Zaaferowany godami samiec staje się niekiedy prawie czarnyna głowie i tułowiu
W temperaturze 20-22°C larwy wylęgają się po około trzech dobach. Drugie tyle zajmuje im resorpcja zawartości woreczków żółtkowych. Wylęg jest bardzo drobny, prawie przezroczysty, ledwie widoczny i iście płochliwy. Z drugiej zaś strony wykazuje sporą aktywność w poszukiwaniu pierwszego pokarmu. Powinny to być pierwotniaki, larwy oczlików i wrotki, czyli tzw. pył. Także drobniutkie widłonogi morskie mogą być stosowane. Moim zdaniem, dopiero po 3-4 dniach takiego żywienia do diety można wprowadzić świeżo wyklute larwy solowca. Naprzemiennie można podawać mrożonki (bosmina, moina itp.). Stanowczo odradzam karmienie wylęgu żółtkiem ugotowanego na twardo jaja kurzego lub drożdżami, gdyż niechybnie doprowadzi to do pogorszenia się jakości wody i utraty przychówku. Jeśli nie mamy akurat żywych i/lub mrożonych pokarmów, to awaryjnie można zastosować (w małych ilościach) markowe karmy pyłowe (w tym liofilizowane i/lub dekapsułowane) dla narybku gatunków jajorodnych. Powinny się one charakteryzować jak najwyższym (optymalnie ponad 50%) udziałem białka. Ponadto dysponując większym i długo już funkcjonującym akwarium, w którym rozmnażamy okończyki można zwykle liczyć na to, że przez pierwsze kilka dni narybek wyżywi się sam. Wówczas przeżywają najsilniejsze osobniki.
Wymęczona tarłami samica powinna mieć możliwość odpoczynku celem zregenerowania sił
W jasnym miejscu warto zawczasu ustawić kilka naczyń wypełnionych częściowo wodą z takiego dojrzałego już zbiornika (resztę stanowi świeża, odstana) i wrzucić do niej jakąś pożywkę organiczną (łodyżka siana lub wywar z niego, kawałeczek skórki banana itp.) lub sztucznego koncentratu dostępnego w handlu. Kilkudniowemu narybkowi możemy zacząć podawać larwy solowca oraz nicienie bananowe i/lub mikro. Od 14 dnia zjadany jest już najdrobniejszy zooplankton oraz starannie miażdżone rureczniki, auloforus lub doniczkowce. Młode rosną umiarkowanie szybko. Najważniejsze w jego odchowie są prawidłowe żywienie i dobra jakość wody. Najdalej co drugi dzień czyścimy dno zbiornika z wszelkich resztek organicznych dolewając przy tym świeżej, odstanej wody. Przy tej czynności należy bacznie zwracać uwagę na narybek, który lubi chować się w takich resztach. Wodę należy przeto spuszczać do jasnego pojemnika (najlepiej białego), gdzie łatwo będziemy mogli go zauważyć i odłowić. Także filtr wewnętrzny zainstalowany w zbiorniku musi być pozbawiony obudowy, aby nie wciągał narybku.
Po lewej podrośnięty osobnik młodociany okończyka Gilberta
O pokrewnym gatunku – okończyku moczarowym (Elassoma evergladei, ang. Everglades pygmy sunfish) można przeczytać tu:
Więcej o okończyku Gilberta można przeczytać na łamach „Magazynu Akwarium”: Hubert Zientek: Okończyk Gilberta (Elassoma.gilberti) – mały drapieżnik z USA, Magazyn Akwarium: 2024, 4 (206), s. 26-38, https://magazynakwarium.pl/
Gatunek ten, zwany również ziębołuszczem kubańskim należy do rodziny tanagrowatych (Thraupidae) i w mojej praktyce hodowlanej zajmuje szczególne miejsce. Kilka lat bowiem zajęło mi jego pomyślne rozmnożenie. Przez ten czas miałem rozmaite pary, co roku inne, zarówno z polskich, jak i z czeskich hodowli. Jedne były trzymane w klatkach, inne w wolierkach, same lub w towarzystwie innych gatunków. W kwestii jednak rozrodu zawsze coś było nie tak i dopiero w tym sezonie nadszedł niespodziewanie sukces. O tym, jak do niego doszło traktuje niniejszy artykuł. Na wstępie trzeba zaznaczyć, że kubaniki (ang. Cuban Grassquit, Melodious Grassquit, Cuban Finch) to ptaki łatwe w codziennej pielęgnacji i generalnie niezbyt problematyczne w rozrodzie. Znam hodowców, którzy rozmnażają je bez problemu, wręcz masowo. Ja jednak, przez szereg lat trafiałem na pary, które ustawicznie marnowały lęgi. Działo się tak pomimo zapewnienia ptakom odpowiednich warunków środowiskowych, w tym prawidłowego i urozmaiconego żywienia. Ale taki już los hodowcy, że nie zawsze wszystko układa się po jego myśli, a nierzadko wszystko idzie na opak. Ja jednak się nie poddawałem i można powiedzieć, że zawziąłem się na tytułowe kubaniki. Teraz, pokrótce przypomnę najważniejsze dane odnośnie biologii oraz zasad chowu i rozmnażania omawianego gatunku.
Dorosły samiec w pełnej krasie – zwraca uwagę piękne, kontastujące ubarwienie ciała
Ojczyzną kubanika mniejszego jest Kuba i otaczające ją rozliczne karaibskie wyspy, np. Bahamy. Zasiedla tam różnorodne siedliska – od lasów, łąk i pastwisk, poprzez zarośnięty krzewami busz po obszary zmienione przez człowieka (pola uprawne, parki itp.). Uznany jest za takson o niskim ryzyku zagrożenia wyginięciem (LC) pomimo tego, że na skutek degradacji środowiska naturalnego populacja kubanika mniejszego w ostatnich latach wykazuje nieznaczny trend spadkowy. Ten filigranowy ptak osiąga wielkość 10-11 cm i masę ciała 6-9 g. Jego sylwetka jest zwarta i krępa, czarny dziób zaś krótki i stożkowaty, a nogi bardzo silne. Barwy ciała są niewątpliwie atrakcyjne i do tego mocno kontrastujące ze sobą. Dymorfizm płciowy jest dobrze zaznaczony, zwłaszcza w okresie godowym. Samiec jest wtedy znacznie jaskrawiej ubarwiony – zwraca uwagę smoliście czarna część twarzowa głowy (tzw. maska), podgardle i często również górne partie piersi otoczone intensywnie żółtym, dość szerokim, półokrągłym kołnierzem. Ten ostatni może być w swej przedniej części mniej lub bardziej rozdzielony, ale nierzadko bywa też pełny, domknięty. Ponadto samiec śpiewa wydając wysokie, dość melodyjne serie dźwięków przypominających brzmienie fletu. Bywa, choć rzadko, że delikatnie i cicho podśpiewuje także starsza samica.
Dorosła samica jest znacznie skromniej ubarwiona od samca
Te monogamiczne ptaki potrafią być wojownicze i zadziorne nie tylko względem siebie (zwłaszcza samce, ale nierzadko i samice są czupurne), ale także wobec niektórych współmieszkańców woliery. U kolegi para kubaników dosłownie oskalpowała cztery kropliki, co skończyło się dla nich niestety tragicznie. Wielu hodowców jest zdania, że agresję wzbudza u nich szczególnie żółte i/lub czarne ubarwienie obcego ptaka. Niemniej, z wieloma gatunkami żyją w zupełnej harmonii, np. z zeberkami, mewkami, gołąbkami diamentowymi, kanarkami (mimo, że niektóre są częściowo lub całkowicie żółte), liliankami, łąkówkami lub małymi kurakami. Trzeba tu wszakże dodać, że zdarzają się wśród nich osobniki nader awanturnicze, o czym nie należy zapominać. Kubaniki są niezwykle ruchliwe, bystre, wesołe, rezolutne, śmiałe a przy tym ciekawskie, mało płochliwe i miłe dla oka hodowcy. Lubią się kąpać i są dziećmi słońca. Prawidłowo pielęgnowane mogą dożyć około 7 lat.
Dorosła para – widoczny wyraźny dymorfizm płciowy
Do chowu w warunkach domowych wystarcza klatka (najlepiej typu skrzynkowego) o wymiarach dla pary, co najmniej 80×40×40 cm. Chociaż ptak ten ma bardzo żywy temperament, to jednak w małej klatce i przy nieprawidłowym żywieniu może dość szybko ulec otłuszczeniu. Standardowe oświetlenie klatki świetlówką o niskiej mocy w zupełności wystarcza. Przysłonięcie zaś jej części sztucznymi roślinami znakomicie wpływa na samopoczucie kubaników.
Kubaniki można trzymać zarówno w klatkach, jak i w wolierachtak wewnętrznych, jak i zewnętrznych
Woliera z kolei powinna stać w miejscu nasłonecznionym choć przez kilka godzin na dobę. Należy osłonić od wiatru i zacinającego deszczu co najmniej dwie jej ściany, o ile tylna przylega do jakiegoś budynku. W miarę gęsto obsadzamy ją krzewami, pnączami i/lub wysokimi trawami. Żywienie kubaników jest nieskomplikowane i oparte na mieszankach ziaren dla małej egzotyki (najlepiej różnych). Bardzo lubią one zielonkę – u mnie najbardziej smakowała im gwiazdnica pospolita, mniszek lekarski oraz kwiatostany traw i chwastów. Z warzyw i owoców chętnie jedzą jabłko, gruszkę, marchew, czerwonego buraka itp. Co jakiś czas ptakom serwowałem także odrobinę mieszanki jajecznej (w tym sztuczną) oraz wierzchołki gałązek krzewów oblepionych mszycami.
Kubaniki bywają zadziorne i czupurne, ale z niektórymi gatunkami ptaków chowają się bez jakichkolwiek problemów
W związku z faktem, że w okresie godowym samce stają się terytorialne i agresywne wobec siebie należy trzymać każdą parę oddzielnie. Zaleca się powszechnie, aby pary nie tyle się nie widziały, co nie miały ze sobą kontaktu (boksy przedzielone litą ścianą). U mnie jednak obie gniazdujące pary oddzielała od siebie jedynie pojedyncza siatka, tu i ówdzie poprzeplatana sztucznymi roślinami. Początkowo, samce rzeczywiście próbowały się dziobać przez oczka siatki, ale po kilku dniach dały za wygraną, a przyzwyczaiwszy się do obecności rywala z sąsiedztwa nie wykazywały już większego sobą zainteresowania. W naprawdę dużych, gęsto zarośniętych wolierach możliwa jest ponoć hodowla więcej niż jednej pary kubaników, ale ja nigdy tego nie praktykowałem.
Najlepszą zielonką dla kubaników jest, moim zdaniem, gwiazdnica pospolita
Osobniki rodzicielskie powinny mieć ukończony rok życia (najlepsze wyniki hodowlane osiąga się z ptakami 2-4 letnimi). Zalecający się do partnerki samiec stroszy żółte pióra kołnierza i przelatując z miejsca na miejsce intensywnie śpiewa. W tym czasie ptakom podajemy mieszankę jajeczną, skiełkowane ziarno, różnorodną zielonkę (najlepsza jest, moim zdaniem, gwiazdnica pospolita). Można serwować im także larwy owadów (żywe lub suszone), ale generalnie nie jest to konieczne. Osobniki wybrane na przyszłych rodziców należy wpuścić do nowej dla nich wolierki lub klatki (neutralne środowisko) i uważnie obserwować. Jeśli samiec zaczyna bić samicę, a przy tym robi to zajadle i często, wówczas trzeba ptaki rozdzielić lub wymienić jednego z partnerów na innego. Dobrym przejawem złączenia się pary jest siedzenie na żerdce obok siebie i wzajemne wiskanie sobie piórek w okolicach dzioba i głowy. Gotowość na przyjęcie samca podniecona samica manifestuje zniżaniem się na kończynach (przysiada) i rytmicznym strzyżeniem ogonem.
Podczas zalotów samiec śpiewa i stroszy żółte pióra swego żółtego kołnierza
Najchętniej kubaniki wybierają na gniazdo zamknięte koszyczki wiklinowe. Mniej chętnie wykorzystują zaś małe budki dla egzotyki z wyciętą 1/2-1/3 przedniej ściany. Zastosowanie mogą mieć również zawieszone na lince kokosy z otworami, druciane kosze wypełnione miękkim, delikatnym sianem, wiklinowe lub kokosowo-bambusowe lęgówki. Wykorzystywane są ponadto ażurowe platformy z siatki, poprzeplatanej sztucznymi roślinami, gęste wiechcie z traw i trzciny, szpalery krzewów itp. Czasami jednak wybór miejsca na gniazdo zdumiewa, gdyż pomysłowość kubaników nie ma tu granic. U mnie na przykład ptaki zbudowały je na dachu koszyczka lęgowego, a innym razem we wnętrzu dość wąskiego pnia. Słowem, wszelkie zakamarki w wolierze mogą im potencjalnie posłużyć za odpowiednie do założenia gniazda. Ma ono dość zwarto utkaną, kopułowatą konstrukcję i boczne wejście. Przy jego budowie zaangażowani są oboje rodzice, którzy wykorzystują tu takie materiały jak: włókno kokosowe, szarpię (naturalną i bawełnianą), bawełnę, jutę, sizal, suchy mech, miękkie piórka, cienkie źdźbła traw, itp.
Do gniazdowania kubaniki korzystają zwykle z budek i zamkniętych koszyczków, ale nierzadko budują własne gniazda w najrozmaitszych miejscach, zwłaszcza w wolierze
Samica, która coraz częściej i na dłużej znika w gnieździe składa 2-4 zielonkawo-sinawych lub zielonkawo-kremowych, ciemniej nakrapianych jaj. Wysiaduje je sama przez około 13 dni. Zauważyłem jednak, że samiec może okazjonalnie i na krótko wchodzić do gniazda, najczęściej wtedy, gdy partnerka jest poza nim. Może także karmić samicę, choć ciężko to zaobserwować. Oboje rodzice biorą za to czynny udział w karmieniu potomstwa. W tym czasie podajemy im mieszankę jajeczną, także sztuczną. Dodatek żywych lub suszonych owadów i/lub ich larw również w tym czasie nie jest konieczny, choć niewątpliwie znakomicie urozmaica dietę. Na bieżąco serwujemy oczywiście mieszankę ziaren, warzywa i owoce oraz zielonkę. Można czasem zauważyć jak jedno z rodziców usuwa z gniazda odchody młodych. Ja widziałem to zjawisko dosłownie kilka razy, więc nie jest ono zbyt częste. Odradzam zaglądanie do gniazda, chyba że mamy sprawdzone w lęgach pary. Spłoszone ptaki mogą je bowiem, co każdemu hodowcy sprawia nieskrywaną przykrość.
Kubaniki kochają słońce, ale można je przyzwyczaić do zimowania w wolierze zewnętrznej, oczywiście odpowiednio do tego przystosowanej
Pisklęta pokryte są szaro-białym puchem. Po tygodniu słychać zwykle ich odgłosy. W wieku około dwóch tygodni młode są opierzone. Niedługo potem opuszczają gniazdo (w wieku 15-18 dni). Podloty mają krótkie ogonki i z grubsza przypominają samicę, choć ich ubarwienie jest znacznie skromniejsze, bledsze i mało wyraziste. Zadziwia sprawność z jaką latają i utrzymują się na żerdziach. Nie tłuką się po pomieszczeniu i są żywotne. Jeszcze przez 2,5–3 tygodnie są dokarmiane poza nim przede wszystkim przez samca. Gdy tylko zaczną same jeść należy je przenieść do osobnej wolierki/klatki. Bywa bowiem, że troskliwy wcześniej ojciec staje się wobec nich agresywny, co w małym pomieszczeniu może zakończyć się ich okaleczeniem, a nawet zabiciem. Dzieje się tak szczególnie wtedy, gdy para intensywnie szykuje się na kolejny lęg lub gdy u młodych wzmocnieniu ulegnie żółta barwa piór (szczególnie u samczyków). Pełne upierzenie ptaka dorosłego uzyskują one w wieku 3 miesięcy. W sezonie powinno się dopuszczać do 2, góra 3 lęgów.
Jaja kubaników mniejszych
Niestety rozród kubaników mniejszych w niewoli nierzadko się nie udaje. Kluczem do sukcesu jest tu bowiem odpowiednie dobranie się pary lęgowej. Zdecydowanie najbardziej zgrane i najwartościowsze z nich powstają wtedy, gdy młode, acz dorosłe już i niespokrewnione ze sobą osobniki mogły połączyć się spontanicznie spośród swego grona (co najmniej 4-6 osobników) lub gdy hodowca sam wymienia jednego z partnerów na innego, jeśli tylko zauważy niepokojące niesnaski między nimi. Bywa jednak, że nawet dobrze dobrane ptaki czasami zachowują się w sposób niezrozumiały dla hodowcy. Raz utrzymywałem parę w klatce, gdzie samica od tygodnia wysiadywała w budce jaja. Pewnego dnia, wyleciawszy z niej zaczęła atakować z furią samca. Rzucała się na niego niczym jastrząb i gdybym go w porę nie oddzielił, to bez wątpienia byłoby po nim. Oczywiście cały lęg został zmarnowany, gdyż po bitwie samica nie wróciła już do gniazda. Innym znowu razem samiec tak napastował partnerkę, że ta padła po dwóch dniach z wycieńczenia. Rodzice mogą także bez uchwytnego powodu wyrzucić z gniazda określone lub wszystkie pisklęta. To ostatnie zachowanie jest o tyle czasami dziwne, że podczas kolejnego lęgu (w tych samych warunkach) oba ptaki już idealnie odchowują kolejne młode. Hodowcy napominają wówczas o uprzednim zadziałaniu stresora, którego nie potrafią jednoznacznie zidentyfikować.
Podloty, które niedawno po raz pierwszy wyleciały z gniazda w towarzystwie jednego lub obydwu rodziców
Do częstych niepowodzeń należy brak zainteresowania ptaków lęgami pomimo zapewnienia im odpowiednich warunków, w tym diety. Nierzadko spotyka się pary, które miesiącami budują gniazdo (czasami w różnych miejscach woliery), ale nie dochodzi do zniesienia jaj i gniazdowania. Zniesmaczony kiedyś taką parą oddałem ją koledze z końcem sierpnia. On wpuścił ją do woliery, w której kubaniki wybrały zamknięty koszyk wiklinowy, doszło do złożenia jaj i wyprowadzenia dwóch młodych. Kiedy indziej znów samica jest tak niespokojna, że przerywa wysiadywanie jaj i opuszcza gniazdo na każdy hałas dobiegający z zewnątrz. Bywa też, że z nie do końca jasnych powodów któryś z ptaków zaczyna się nagle pierzyć i o lęgach można zapomnieć. Nagminnym jest składanie jaj niezapłodnionych, zamieranie w nich zarodków z przyczyn rozmaitych oraz wspomniany już zupełny brak zainteresowania lęgami – takie są moje obserwacje u tego gatunku poczynione na przestrzeni 8 lat. Błędy popełniają jednak i sami hobbyści. U jednego z nich, w którymś sezonie para kubaników zbudowała gniazdo w wiklinowym koszyku, który zawieszony został u samego szczytu woliery, bezpośrednio pod blaszanym dachem. Ten nagrzał się latem do tego stopnia, że wszystkie pisklęta padły z przegrzania. Innym razem, młode po opuszczeniu gniazda wyziębiły się w nocy i padły, gdyż nagle zrobiło się zimno, a woliera była nieosłonięta. Niedostarczenie ptakom wystarczających ilości materiału do budowy gniazda może skutkować wzajemnym wydziobywaniem sobie piór. Niepokojona samica (np. ciągłym krzątaniem się w pobliżu opiekuna) często opuszcza gniazdo i wyziębia jaja. Stąd ważne jest, aby w czasie lęgów zachowywać się spokojnie i cicho. Spotkałem raz hodowcę, którego para kubaników zaczęła pomyślnie odchowywać młode dopiero po podaniu im żywej karmy w postaci nie tylko owadów i/lub ich larw (mącznik młynarek), ale także mszyc, larw ochotek i wodzienia (szklarka) oraz suszonych kiełży (gammarus).
Młode, wybarwiające się osobniki
W sezonie 2024 po raz pierwszy zdecydowałem się na zakup kilku osobników omawianego gatunku, a nie jednej parki jak dotychczas. Złożyłem z nich trzy pary, przy czym tylko raz musiałem zmienić partnerów z powodu agresji samca. Dwie wpuściłem do oddzielnych boksów w wolierze, a trzecią do sporej klatki typu skrzynkowego. Ta ostatnia para była najmłodsza i całymi tygodniami budowała gniazdo w zamkniętym koszyczku, lecz ostatecznie nie zagniazdowała. A jak zachowały się pary umieszczone w wolierze? Ptaki widziały się ze sobą, ale jak wspomniałem wcześniej, nie stanowiło to problemu tym bardziej, że siatka graniczna była dość gęsto poprzeplatana sztuczną roślinnością. Każda para miała do dyspozycji po dwie małe budki oraz po dwa koszyczki lęgowe (te większe). Dodatkowo, każdej został udostępniony pleciony, wiszący, zamknięty kosz („dzban”) lęgowy z wikliny. Był początek lipca i trwało około miesiąca zanim ptaki na dobre zdecydowały się zagniazdować, obie pary mniej więcej w tym samym czasie. Pierwsza para wybrała małą budkę w górnym rogu wolierki. Druga zaś, zignorowawszy wszystkie udogodnienia lęgowe podsunięte im przez hodowcę zbudowała własne gniazdo na dachu koszyczka, także w górnym rogu pomieszczenia. Początkowo samice wyskakiwały z gniazd pod byle hałasem ze strony opiekuna, ale z czasem się uspokoiły. Niemniej, podawanie pokarmu zawsze powodowało opuszczenie przez nie gniazd. Te ostatnie, z obawy przed porzuceniem lęgów nie były przeze mnie kontrolowane. Boks pierwszej pary był z zewnątrz obrośnięty winoroślą, które powrastało również do jej wnętrza tworząc miejscami iście gęstą plątaninę. Niestety, po okresie inkubacji jaj ptaki zaczęły budować nowe gniazdo, co było nieomylnym znakiem, że ze złożonych jaj nic się nie wykluło. Po otworzeniu budki ujrzałem w niej 4 niezapłodnione jaja. Druga para miała do dyspozycji dwa razy większy boks, ale dzieliła go z parą gołąbków diamentowych. Współmieszkańcy żyli razem w całkowitej harmonii. Jednak, gdy pewnego dnia usłyszałem odgłosy żebrzących o pokarm piskląt kubaników zdecydowałem się na ostrożne przeniesienie gołąbków do innej woliery (były oswojone i dały się złapać bez najmniejszego problemu). Teraz wszystko potoczyło się już nadzwyczaj szybko. Oba ptaki często karmiły młode, które sygnalizowały ten fakt coraz głośniejszymi odgłosami. Po około 15 dniach z gniazda wyleciał pierwszy, a dzień po nim drugi młody. Podloty były dobrze odchowane, sprawne motorycznie i nader żywotne. Szybko się usamodzielniły, co pozwoliło na sprawne oddzielenie ich od rodziców. Para ta dość szybko ponownie zagniazdowała i na początku października wyprowadziła kolejne dwa, dorodne młode.
Wypierzone, roczne ptaki gotowe do lęgów
Poza okresem godowym kubaniki można utrzymywać w grupach, choć niektórzy hodowcy wolą oddzielać samce od samic. Dawniej niewyobrażalne było zimowanie przedstawicieli tego gatunku w wolierze zewnętrznej. Dziś, przy łagodnych zimach, jakie od szeregu lat mamy w Polsce można to robić z powodzeniem. Oczywiście ptaki muszą przebywać na zewnątrz od wiosny, aby dobrze się do takich warunków przyzwyczaić. Wolierę należy wszakże dobrze osłonić na zimę folią, pleksą, a najlepiej jeśli jej mieszkańcy mają tu do dyspozycji pomieszczenie zamknięte, w którym mogą nocować. Omawiany gatunek nie podlega w Polsce obowiązkowi rejestracji. Do obrączkowania piskląt stosujemy obrączki o średnicy 2,0 mm. W amatorskich hodowlach znany jest także inny, o wiele rzadszy gatunek, a mianowicie kubanik większy (Tiaris olivaceus, ang. Yellow-faced Grassquit). Jego ojczyzną jest Ameryka Środkowa – od wschodnich rejonów Meksyku, poprzez Gwatemalę, Kostarykę, Karaiby do północnych obszarów Ekwadoru i północno-zachodnich rubieży Wenezueli. Także i u tego gatunku samiec ma charakterystyczny, choć znacznie mniejszy żółty (częściej żółto-pomarańczowy) rysunek na głowie (linia nad oczami) i podgardlu. Mimo, że w nazwie ma słowo „większy” to dorasta do niewiele ponad 10 cm.
Ta niewielka i rzadko utrzymywana w akwariach polskich hobbystów jajożyworodna ryba należy do popularnej rodziny piękniczkowatych (Poeciliidae). Jej ojczyzną są zarośnięte wody słonecznej Kuby, gdzie uchodzi za gatunek endemiczny i niestety zagrożony wyginięciem. W języku angielskim zwie się: Barred topminnow. Współcześnie, w warunkach naturalnych, pięciosmużka prawdopodobnie występuje już tylko na należącej do Kuby Wyspie Młodości (Isla de la Juventud). Jest to druga co do wielkości wyspa położona na Morzu Karaibskim, w rozległej zatoce Batabanó, u południowo-zachodnich wybrzeży kraju. Region ten jest zresztą ojczyzną większości kubańskich gatunków endemicznych. „Atrizonki” (nazwa potoczna) nie mają dziś łatwego życia w środowisku naturalnym. Ze względu bowiem na fragmentację siedlisk, rozprzestrzenianie się w nich obcych taksonów inwazyjnych oraz chemiczną i biologiczną degradację (m.in. skażenia ściekami komunalnymi i przemysłowymi, odpadami organicznymi z hodowli zwierząt, chemizacją rolnictwa itp.) omawiany gatunek ma obecnie status krytycznie zagrożonego wyginięciem.
Samica pięciosmużki – na płetwach i niekiedy na ciele mogą być widoczne błękitne, połyskujące znaczenia
Pięciosmużki należą do ryb o stonowanej, niekrzykliwej kolorystyce. Po bokach srebrzysto-oliwkowego (względnie żółtawo-szarego), miejscami szklisto-przezroczystego (na tyle, że widać, m.in. kręgosłup i pęcherz pławny) i dość krępego ciała widnieje 5-8 poprzecznych, ciemnych i cienkich pręg. Mogą mieć one niejednakową grubość oraz nierzadko są poprzerywane, bądź zabarwione wyraźnie tylko połowicznie (cecha indywidualna osobnika). Wszystko to powoduje to, że owe pręgi mogą być mniej (zwłaszcza w chwili stresu) lub bardziej widoczne w zależności od stanu emocjonalnego ryby. Dymorfizm płciowy jest dobrze zaznaczony u dorosłych osobników. Samica jest bardziej krępa i większa – dorasta do ponad 3,5 cm długości, podczas gdy samiec do, co najwyżej 1,5 cm. Na jej płetwach brzusznych i odbytowej (rzadziej na ogonowej) widoczne są błękitne, połyskujące znaczenia (także w postaci kropek biegnących wzdłuż ciała).
Samiec pięciosmużki ma stosunkowo długie gonopodium zakończone malutkim haczykiem
U samca znaczenia te albo nie występują wcale, albo są o wiele mniejsze i mało wyraźne. Ma on za to stosunkowo długie gonopodium (obliczono, że średnio stanowi ono 37% długości jego tułowia) zakończone malutkim haczykiem (służy do skutecznego przytrzymania samicy w czasie kopulacji). U obydwu płci płetwa grzbietowa może przybierać żółtawy odcień i być częściowo (przednia jej część – od nasady do mniej więcej 3/4 wysokości) zabarwiona na czarno oraz mieć takiegoż samego koloru małą plamką u nasady. Czasami spotyka się nietypowo ubarwione osobniki (zwłaszcza samce) mające czarną, owalną plamę po bokach ciała, w środkowej jego części.
Para pięciosmużek – na ostatnim zdjęciu widać jak samiec wygina swe gonopodium
Omawiane ryby są bardzo spokojne, łagodne i ruchliwe. Jedynie po przeniesieniu w nowe miejsce mogą przez 2-3 dni przejawiać wzmożoną płochliwość, ale szybko stają się nader aktywne i ciekawskie. Oczywiście wiele zależy tu od jakości wody i wystroju zbiornika o czym poniżej. Dominujący samiec alfa częstokroć przegania słabszych, podległych mu rywali, ale nie robi im żadnej krzywdy. Te ostatnie przepędzają również samice, które pozwalają zapłodnić się jedynie osobnikowi dominującemu. Bywa jednak, że i słabszemu samczykowi uda się niepostrzeżenie podpłynąć do samicy i z nią kopulować.
Omawiane ryby są bardzo spokojne, łagodne, ruchliwe i ciekawskie
Pięciosmużki najlepiej chowają się w liczniejszej grupie z przewagą samic. Zdecydowanie nie nadają się one do chowu w akwarium zespołowym. W towarzystwie bowiem większych, ruchliwszych i często agresywniejszych gatunków czują się źle, często niedojadają, są płochliwe, krótko żyją i oczywiście nie ma mowy o dochowaniu się od nich potomstwa. Wielu doświadczonych hodowców jest stanowczo przekonanych, iż najlepsze wyniki hodowlane osiąga się utrzymując omawiane ryby w zbiorniku jednogatunkowym.
Samica jest bardziej krępa i większa
Dla 6-8 osobników wystarcza 40 l zbiornik, którego podłoże stanowi średnio gruby piasek lub drobny żwirek. W celach dekoracyjnych możemy umieścić w nim 1-2 niewielkie korzenie, np. obrośnięte mchami oraz kilka kamieni. Bardzo wskazane jest ustawienie akwarium w miejscu zapewniającym operację promieni słonecznych przez 2-3 godziny w ciągu dnia (raczej niebezpośrednią). Światło naturalne ma bowiem zbawienny wpływ na samopoczucie, zdrowie, barwy i zdolności rozrodcze „atrizonek”. Ponadto znakomicie pobudza wzrost glonów, które ryby te chętnie obskubują. Dlatego też tylnej i bocznych szyb, a także kamieni nie należy z nich czyścić.
Pięciosmużki najlepiej jest chować w zbiorniku jednogatunkowym – tu razem z Phallichthys tico, które okazały się zaburzać dobrostan „atrizonek”
Choć pięciosmużki są względnie mało wymagające, to jednak dość wrażliwe na zwiększone stężenie związków azotu w wodzie. Wskazana jest tu zatem jej dobra filtracja oraz regularne podmiany na świeżą, ale odstaną (raz w tygodniu 10-20%). Podmiana wody powinno być zawsze połączona ze starannym oczyszczaniem dna z wszelkich zalegających na nim resztek organicznych (pochłaniają tlen i pogarszają jakość wody). Niektórzy wszakże akwaryści nie stosują filtracji wody, lecz zwykle dwukrotne w ciągu tygodnia mniejsze objętościowo jej podmiany. Omawiane ryby najlepiej czują się i rozmnażają w akwariach gęsto obsadzonych roślinnością, zarówno miękko-, jak i twardolistną. Oczywiście tu i ówdzie, a zwłaszcza z przodu należy pozostawić wolne przestrzenie do swobodnego pływania i karmienia. Bardzo ważna jest także roślinność pływająca, która tonowałaby zbyt jaskrawe oświetlenie i tworzyła dogodne miejsca do żerowania dla narybku. Szczególnie polecamy tu luźną uprawę rogatka sztywnego i moczarki argentyńskiej, a także jezierzy indyjskiej (Najas indica), salwinii pływającej, wgłębki wodnej lub limnobium gąbczastego.
Pięciosmużki należy chować w liczniejszej grupie z przewagą samic
Woda powinna być średnio twarda (do 15ºn), o odczynie mniej więcej obojętnym (6,8-7,5) i temperaturze 22-24°C oraz znajdować się w co najwyżej lekkim, subtelnym ruchu. Można dodać do niej niejodowanej soli kuchennej w proporcji płaska łyżeczka od herbaty na 15 l wody. Gdy kupowałem pięciosmużki od hodowcy importera, ten przestrzegał go, żeby trzymać je w temperaturze 26°C, bo inaczej ryby padną. Posłuchałem jego rady, lecz w miarę postępującego wiosennego ocieplenia zrezygnowałem po jakimś czasie całkowicie z używania grzałki. Temperatura wody oscylowała wokół 20°C i ryby czuły się w niej znakomicie. Być może nieco spowolniony został ich popęd płciowy, ale na pewno wydłużyła się długość życia. Ciepłota wody powyżej 25°C nie jest dla pięciosmużek warunkiem ich dobrego dobrostanu, a wręcz wpływa na ryby niekorzystnie (przegrzewanie i wydelikacanie). W normalnie ogrzewanym jesienią i zimą lokalu ich chów możliwy jest zatem w zbiorniku nieogrzewanym (oczywiście po uprzednim stopniowym przyzwyczajeniu). Można wówczas pokusić się o stworzenie sezonowego zróżnicowania ciepłoty wody w ciągu roku (rzecz jasna, w granicach bezpiecznych dla wymagań gatunku). Dzięki temu rodzące samice będą miały szansę odpocząć i szybciej zregenerować organizm po porodach. Polepszeniu ulegnie zatem ich kondycja, a także żywotność potomstwa.
Pięciosmużki w towarzystwie karłowatych krewetek i ślimakówczują się znakomicie.
Żywienie „artizonek” nie stanowi problemu – są wszystkożerne. Pokarm powinien być jednak dostosowany do niewielkiego otworu gębowego. Chętnie zjadane są karmy żywe (larwy komarów, zooplankton, siekane rureczniki, auloforus i grindal), mrożone (np. oczlik, dobrze rozpadająca się artemia) oraz rozdrobnione suche – zarówno płatkowe, jak i drobno granulowane, w tym z komponentą roślinną (na bazie spiruliny). Wielu autorów zwraca uwagę na fakt, że w zbiorniku ogólnym pięciosmużki są często niedożywione, co odbija się niekorzystnie na ich zdrowiu i rozrodzie. Zaleca się wówczas karmić ryby częściej, ale w mniejszych ilościach.
Pięciosmużki najlepiej czują się w zbiornikach z bogatą szatą roślinną
Do rozrodu wybieramy zawsze osobniki w pełni wyrośnięte, mające ukończony rozwój somatyczny i dojrzałe nie tyle płciowo, co rozpłodowo (jest to zwykle 4-5 miesiąc życia). Do kopulacji dochodzi, gdy samica jest w ruchu. Jak już wspomnieliśmy, wielu hodowców jest zdania, że pomyślny rozród tego gatunku możliwy jest jedynie przy utrzymywaniu ryb w zbiorniku jednogatunkowym. Ich zdaniem nawet w akwarium towarzyskim ze starannie dobraną obsadą, uwzględniającą nieduże i spokojne gatunki [np. drobniczki jednodniówki (Heterandria formosa), drobnotki nadobne (Neoheterandria elegans)], pięciosmużki są mniej lub bardziej nerwowe i rzadko rodzą potomstwo. Tezę tę potwierdziłem utrzymując omawiane ryby razem ze wspomnianymi gatunkami oraz karłowatymi wdówkami rajskimi (Phallichthys tico). Początkowo wszystko wydawało się być w jak najlepszym porządku. Z czasem jednak zauważyłem, że zarówno samce, jak i samice P. tico atakują pięciosmużki. Co prawda, nie były to ataki gwałtowne i dotkliwe, ale sprawiały, że te ostatnie kryły się przez większość dnia w roślinach. Ich dobrostan był więc niewątpliwie zaburzony. Dopiero wyłowienie wszystkich „tico” uspokoiło sytuację i sprawiło, że „atrizonki” stały się na powrót spokojne, ciekawskie, niepłochliwe i wszędobylskie. Niedługo potem w zbiorniku pojawiło się pierwsze potomstwo.
Plama ciążowa jest tym bardziej widoczna, im bardziej zaawansowana jest ciąża. Trwa ona 4-7 tygodni, po czym samica rodzi zwykle do 10 młodych
Hodowcy słowaccy doszli do zadziwiającego skądinąd wniosku, że interwały czasowe pomiędzy kolejnymi porodami wynoszą ponad 40 dni w temperaturze wody 26-28°C, podczas gdy w niższej ciepłocie (22-25°C) są o około 10 dni krótsze. Jest to o tyle dziwne, że normalnie u jajożyworódek jest zupełnie na odwrót – im wyższa temperatura wody, tym krótszy okres między kolejnymi wykotami. Ciąża u pięciosmużki trwa 4-7 tygodni, po czym samica rodzi od 3 do 20 młodych, najczęściej jednak mniej niż 10. Co ciekawe, starsze źródła literatury akwarystycznej podają znacznie wyższą liczbę potomstwa w miocie, tj. 30-40 osobników. Dorosłe zupełnie nie interesują się swym potomstwem i nie czynią mu żadnej krzywdy. Można oczywiście umieścić ciężarną samicę w kotniku lub w zawieszonym na krawędzi szyby koszyczku (kojcu) porodowym. Niemniej przy hodowli w zbiorniku gatunkowym jest to zupełnie niepotrzebne.
Osobniki młodociane pięciosmużki – młodszy z prawej
Narybek mierzy około 4 mm i ma szarą barwę z cienkimi i słabo widocznymi, pionowymi prążkami oraz wyraźnie na czarno zabarwioną przednią część płetwy grzbietowej. Dla prawidłowego wzrostu i rozwoju wymaga drobniutkiej karmy żywej (larwy solowca, nicienie „mikro” i bananowe oraz larwy oczlików i wrotki). Żywienie wyłącznie rozdrobnionymi pokarmami suchymi, zalecanymi dla tej grupy wiekowej jest zwykle niewystarczające i może prowadzić do upadków. Znakomitym dodatkiem jest tzw. zielona woda, zawierająca silnie namnożone w niej (pod wpływem intensywnego oświetlenia, głównie promieniami słonecznymi) zielenice (Chlorophyta sp.) i eugleniny (Euglenophyta). Po dwóch tygodniach młodym można zacząć podawać starannie przepłukane, zmiażdżone i drobno posiekane rureczniki, grindal lub auloforus, a także zooplankton (w tym mrożony, zwłaszcza oczlik) oraz markowe karmy suche. Młode pięciosmużki rosną umiarkowanie szybko.
Poniżej filmik na kanale YT autora – pięciosmużki i karłowate wdówki rajskie (Phallichthys tico)
Samce są bardzo aktywne i bezustannie napastują samice
Więcej o omawianym gatunku można przeczytać w artykule Huberta Zientka i Krzysztofa Gosławskiego pt. Pięciosmużka (Quintana atrizona) – rzadka żyworódka z Kuby, Magazyn Akwarium: 2025, 1 (209), s. 49-60, https://magazynakwarium.pl/
Pierwotnie była to rasa mięsna, ale dziś spełnia głównie funkcję ozdobną i wystawową (tzw. Show Kings). Powstała ona w 1892 r. w amerykańskim mieście Vineland, w południowo-zachodniej części stanu New Jersey. Przy jej tworzeniu brały udział takie rasy gołębi jak: olbrzym rzymski, gołąb pocztowy, maltański i duchess.Do Europy (Niemcy) kingi zostały sprowadzone w 1956 r. Gołębie te występują w barwach: białej, srebrnej, żółtej, czekoladowej, beżowej, niebieskiej, pstrej oraz czarnej.
Samiec kinga odmiany pstrej w pełnej krasie
W iście unikatowej i wielce majestatycznej, jak na gołębia budowie morfologicznej zwraca uwagę przede wszystkim: masywna, krępa, jakby skurczona, nabita i lekko łęgowata (kołyskowata) sylwetka, szeroki i dobrze umięśniony korpus, mocna i szeroka, ale krótka szyja, krótkie nogi, lotki i sterówki, wydatna, szeroka i dobrze umięśniona pierś oraz znaczna masa ciała dorosłych osobników, wahająca się w przedziale 850 – 1100 g.
Samica kinga odmiany białej
Kingi latają ociężale i niechętnie. Najlepsza jest dla nich odpowiednio urządzona woliera połączona z częścią zamkniętą. Innym rozwiązaniem są swoiste zagrody lub niskie gołębniki o dużej powierzchni dachów. Ptaki te wymagają dużo miejsca dla siebie, aby zachowany był ich prawidłowy dobrostan.
Para kingów w wolierze i poza nią
Są to gołębie bardzo silne i nie nadają się do trzymania z rasami mniejszymi i z natury delikatniejszymi w jednym gołębniku. Mogą tu bowiem pokazać swe drugie oblicze bezlitosnych uzurpatorów okrutnie bijących i przeganiających z cel gniazdowych innych, słabszych od nich jego współmieszkańców.
Samiec i samica podczas gniazdowania – kingi są płodne, sumienne w wysiadywaniu jaj i zawsze bojowo nastawione do każdego intruza, np.hodowcyz aparatem 🙂
Kingi należą do gołębi dość płodnych (od jednej pary można w sezonie uzyskać 10-12 młodych). Jaja wysiadywane są bardzo sumiennie przez oboje partnerów naprzemiennie przez 17 dni. Gołębie te są z reguły bardzo troskliwymi rodzicami. Bywa, że jaja są niezapłodnione lub ulegają zniszczeniu przez walczące ze sobą pary. Z podziwu godną odwagą, dużą siłą i determinacją ptaki bronią swego gniazda przed intruzami (w tym ręką hodowcy). Średnica obrączki powinna wynosić 10 mm.
Jaja kingów
Pisklę – 1 dzień
Pisklę – 3 dni
Pisklę – 6 dni
Pisklę – 10 dni
Rozwój pisklęcia gołębi rasy king do 10 dnia życia
Kingi mają zwiększone zapotrzebowanie na pokarm, który powinien być zawsze dobrze zbilansowany. Nie należy ich przekarmiać, bowiem otłuszczenie jeszcze bardziej utrudnia im funkcjonowanie, nie mówiąc już o lataniu lub rozrodzie.
Młody – 13 dni
Młody – 16 dni
Młody – 21 dni
Młody – 26 dni
Podlot- 32 dni
Rozwój młodziaka gołębi rasy king do 13. dnia życiado opuszczenia gniazda
Przynajmniej dwa razy w roku lekarz weterynarii awiopatolog powinien zostać umówiony na przegląd stada naszych gołębi. Można wówczas pobrać do badań próbki kału, przepatrzyć upierzenie, zaplanować szczepienia ochronne itp.. Bieżący remont stada rozpłodowego powinien bazować na jak najlepszej jakości, niespokrewnionych ze sobą osobnikach pochodzących z renomowany hodowli.
Kingi mają swój niepowtarzalny wdzięk i są bardzo majestatyczne
Poniżej filmiki z kingami na kanale YT autora:
W sezonie 2024, moja para kingów dała mi bardzo dużo zadowolenia z możliwości poczynienia ciekawych obserwacji hodowlanych – polecam tę nietuzinkową rasę każdemu miłośnikowi gołębi ozdobnych 🙂
Ten endemita pochodzący z jeziora Tanganika i należący do rodziny pielęgnicowatych (Cichlidae) jest dobrze znany polskim akwarystom. W akwarium dorasta do około 15 cm, co wraz z J. marlieri czyni go jednym z największych naskalników. Samica jest zazwyczaj większa, ma zaokrągloną brodawkę płciową (wydłużona i bardziej szpiczasta u samca) i bardziej nabrzmiałe partie brzuszne. Jest też zdecydowanie bardziej agresywna – generalnie jest to gatunek prezentujący silny terytorializm i agresję wewnątrzgatunkową. Spotykany jest w wielu odmianach barwnych różniących się między sobą w zależności od miejsca występowania. Co ciekawe, dawna odmiana Kipili została dekadę temu (Burgess 2014) uznana za odrębny gatunek, który nazwano Julidochromis marksmithi. Ma on piękne ubarwienie z mniejszą lub większą dozą żółci. Jest ono charakterystyczne dla mniejszego naskalnika kędzierzawego (J. ornatus). Dorosłe osobniki osiągają rozmiary 12 cm (samica) i 10 cm (samiec), co stanowi typową długość ciała dla J. regani. Julidochromis marksmithi występuje w pobliżu Kipili oraz dalej na północ – do Mpimbwe.
Naskalnik Regana dorasta w akwarium do około 15 cm, co czyni go jednym z największych naskalników
Jeśli chodzi o wymagania środowiskowe, chów i żywienie (bardzo lubi glony) to są one podobne jak u opisanego we wcześniejszym wpisie naskalnika wężogłowego (Julidochromis transcriptus) – link na dole tekstu. Naskalnik Regana preferuje jednak znacznie większe zbiorniki i to nie tylko ze względu na swe niemałe rozmiary, ale także na silny terytorializm w granicach gniazda oraz silną agresję wewnątrzgatunkową (wzrasta w czasie rozrodu). Akwarium o pojemności dla pary co najmniej 150 l powinno być urządzone oczywiście w typie rumowiska skalnego z wieloma kryjówkami (groty, szczeliny). Co ciekawe, w naturze jest to jedyny gatunek naskalnika, który chętnie wpływa w strefy piaszczyste. Omawiane ryby można utrzymywać z wieloma innymi mieszkańcami jeziora Tanganika, np. z rodzaju Altolamprologus, Neolamprologus lub Cyprichromis.
Ze względu na swe niemałe rozmiary oraz silną agresję wewnątrzgatunkową omawiany gatunek preferuje duże zbiorniki
Gatunek monogamiczny, u którego to samica wybiera zarówno miejsce tarła, jak i samca i może być tu nader wybredna. Zdarza się bowiem, że nie przyjmuje nawet kilku partnerów z rzędu, a któregoś z nich może nawet zabić. Z kolei dojrzały płciowo samiec jest w stanie odbywać tarło z kilkoma samicami, o ile pozwalają na to warunki środowiskowe stworzone w akwarium. Najlepiej, jeśli ryby dobiorą się spontanicznie w parę spośród grona dojrzałych płciowo, młodych i niespokrewnionych ze sobą osobników. Naskalniki Regana prezentują dość nasilony terytorializm (szczególnie w granicach rewiru lęgowego z gniazdem) i silną agresję wewnątrzgatunkową, która wzrasta jeszcze bardziej w czasie rozrodu. Do niesnasek a nawet walk pomiędzy rybami (w tym dobranymi w parę) może dochodzić na skutek wprowadzonych zmian w wystroju zbiornika, a nawet po obfitej podmianie wody.
Samica jest zazwyczaj większa od samca i bardziej agresywna
Samica składa ikrę w kryjówce (szczelinowiec i speleofil), zwykle na jej sklepieniu. Także u tego gatunku skryte tarło przebiegać może z różną intensywnością. Samica jest bowiem w stanie od razu pozbyć się całego zapasu dojrzałej ikry (50-100 ziaren) lub też dochodzi do składania przez nią zaledwie kilku jaj, ale w interwałach czasowych trwających 2-7 dni (ryby mogą trzeć się przez cały rok). W drugim przypadku narybek jest oczywiście zróżnicowany wzrostem.
Naskalniki to szczelinowce i speleofile – samica składa jaja zwykle sklepieniu kryjówki
Podobnie jak u wspomnianego już naskalnika wężogłowego także tutaj zaobserwować można rozbudowane, wielopokoleniowe zachowania społeczne kiedy to starsze potomstwo pomaga rodzicom w opiece nad młodszym pokoleniem. Młode ryby do wielkości 2-3 cm są tolerowane przez parę lęgową nawet w momencie, gdy pojawi się kolejne pokolenie. Dopiero po przekroczeniu długości 3 cm są przeganiane z terytorium pary. Taka strategia rozrodcza stanowi zapewne ewolucyjnie wykształcone przystosowanie ryb do aktualnie panujących warunków środowiskowych w naturze. Można je wówczas odłowić do innego zbiornika.
Chociaż tarlaki mogą odbywać tarło średnio co 3 tygodnie, to jednak obserwuje się u nich dłuższe lub krótsze okresy wyciszenia płciowego. Nierzadkie są niepowodzenia w rozrodzie. Zdarza się bowiem, że młode tarlaki zjadają ikrę (nawet kilka razy z rzędu) zanim nauczą się nią opiekować.
Narybek w wieku około 3 tygodni
Naskalnik Regana został nazwany na cześć Charles’ea Tate Regana (1878-1943) – angielskiego ichtiologa i współpracownika takiej sławy ichtiologicznej jak George A. Boulenger. Staranna klasyfikacja i usystematyzowanie wielu gatunków ryb pod względem obowiązujących zasad należało do głównych osiągnięć Regana.
Naskalniki mają pojedyncze nozdrza z każdej strony głowy (przed oczami). Tymczasem u innych ryb są one narządem parzystym, który tworzą nozdrze przednie (woda wpływa przez nie do jamy nosowej) oraz nozdrze tylne (woda nim wypływa). U ryb nozdrza nie biorą udziału w oddychaniu, a jedynie służą do rozpoznawania zapachów. U przeważającej większości gatunków nozdrza nie mają połączenia z jamą gębową.
Młode, które przekroczyły długość 2,5 cm są przez osobniki rodzicielskie najczęściej przepędzane z terytorium lęgowego
Wpis o naskalniku wężogłowym (Julidochromis transcriptus), w którym opisano wymagania środowiskowe, chów i żywienie, a które to są podobne do wymagań naskalnika Regana opisano tu:
Ta jedna z najmniejszych na świecie ras karłowatych kurek pochodzi z Malezji (stan Kelantan w północno-wschodniej części kraju). Jest dość popularna w Polsce, ale przeważająca większość populacji szumnie zwana seramami to, co najwyżej osobniki w ich typie. Czystorasowe seramy malezyjskie są bowiem o wiele rzadsze, a ich cena znacznie wyższa. Nie zmienia to faktu, że są to ptaki jedyne w swoim rodzaju. Mnie najbardziej urzekła ich łagodność, przyjazność i ufność wobec człowieka oraz łatwość z jaką się oswajają. O tym, jak utrzymywać i rozmnażać omawiane kurki traktuje niniejszy artykuł.
Seramy to najmniejsze na świecie ozdobne kurki rodem z Malezji
Serama malezyjska jest rasą młodą – powstała około 50 lat temu w Malezji jako wynik krzyżowania dwóch innych, miejscowych ras karłowatych (bantamek – malezyjskich i japońskich). Po raz pierwszy zaprezentowano je na wystawie w Malezji w 1990 r. W 2004 r. miał zaś miejsce pierwszy import omawianych ptaków do Europy (Wielka Brytania).
Seramy to kury bardzo przyjazne, łagodne i ufne wobec człowieka
Budowa ciała jest dość zwarta, postawa wyprostowana z charakterystyczną pełną, wyniesioną do góry, szeroką piersią. Wraz z szyją i znacznie odchyloną do tyłu (doogonowo) głową profil ptaka przypominający literę „S”. Tułów zaś jest krótki i szeroki. Pióra ogona oraz skrzydła są noszone pionowo – te ostatnie niemal dotykają ziemi. Patrząc na osobnika z boku całość jego filigranowej sylwetki przypomina literę „V”. Nie będę tutaj opisywał szczegółowo wzorca rasy, gdyż można go znaleźć na profesjonalnych stronach www. Masa ciała koguta może dochodzić do 500 g, kurki zaś jest zwykle o 100-200 g mniejsza (przy wysokości około 20 cm). Jest to przybliżony standard europejski, gdyż amerykański nieco się różni i jest podzielony na trzy kategorie wagowe: A, B i C. Na przestrzeni dziesięcioleci wyhodowano wiele odmian barwnych seramek, m.in. białą, czarną, brązową, niebieską, czerwoną/żółtą z czarnym ogonem, pstrą, pszeniczną złocistą, pszeniczną srebrzystą pstrą itp.
Seramy bardzo lubią kąpiele piaskowe w promieniach słońca
Seramy, co znamienne, ewidentnie lubią człowieka i przywiązują się do niego. Są bardzo przyjazne, ufne i łagodne – można je bez problemu głaskać, podchodzić na kilkanaście cm, wykonywać w spokoju zabiegi pielęgnacyjne w kurniku itp. Nie zapomnę sytuacji, kiedy moje kurki po raz pierwszy zobaczyły śnieg. Po wypuszczeniu z boksu woliery ptaki stały przez dłuższy czas nieruchomo z zaciekawieniem przyglądając się śnieżnej pokrywie. Pozwalały się wtedy dotykać i głaskać na wszystkie sposoby bez nijakiej przede mną bojaźni. Chętnie wskakiwały mi na rękę chcąc najwyraźniej mieć dystans od nieznanego sobie do tej pory śniegu. Muszę przyznać, że takie zachowanie ptaków było dla mnie ciekawym doświadczeniem.
Masa ciała kurki jest zwykle o 100-200 g mniejsza niż koguta
W związku z faktem, że seramy pochodzą z dużo cieplejszych niż Polska rejonów świata, ich utrzymywanie zimą w czasie mrozów może być pewnym utrudnieniem w naszym kraju (zwłaszcza na ścianie wschodniej). Niemniej, dotyczy to jedynie czystorasowych osobników. Takie ptaki powinny mieć do dyspozycji ocieplone pomieszczenie zamknięte (może być w środku lekko dogrzewane i/lub doświetlane w razie większych spadków temperatury otoczenia) oraz osłonięty (np. folią) wybieg/wolierę. Wówczas nie ma się co martwić mroźnymi dniami, których i tak nie ma u nas zbyt wiele ostatnimi laty. W żywieniu stosujemy te same mieszanki ziaren co u innych kur. Dbamy o dostatek związków mineralno-witaminowych, różnorodnych zielonek, warzyw itp. Zbawiennie na dobrostan seramek wpływają słońce i możliwość zażywania kąpieli piaskowych.
Zimą, podczas srogich mrozów, rasowe ptaki powinny mieć do dyspozycji ocieplone pomieszczenie zamknięte
W pracy hodowlanej uwaga hodowców nakierowana jest przede wszystkim na nietuzinkowy charakter seram oraz kształt i rozmiary ciała, a w dużo mniejszym stopniu na barwę upierzenia. Rozmnażanie omawianych kurek jest łatwe, choć u tych najbardziej rasowych zwraca uwagę niemały czasami procent zamarłych zarodków. Dojrzałość płciową ptaki osiągają około 17 tygodnia życia. Kurki niosą niewiele kremowo-białych lub beżowych jaj o masie około 23 g. Należy je ponumerować (ołówkiem) i przechowywać w chłodnym, przewiewnym miejscu. Z chwilą, gdy wykazuje chęć do wysiadywania podkładamy jej do gniazda zwykle do 10 jaj (młodszym 6-8). Inni hodowcy mający małą liczbę kur (1-2), które składają je do różnych gniazd, nie odbierają im jaj, lecz czekają na moment kiedy któraś z nich po prostu na nich usiądzie.
Jaja seram są kemowo-białe lub beżowe o masie około 23 g. Kwoka wysiaduje je przez 19-20 dni
Oczywiście nie brakuje tu wyzwań, bowiem nierzadko kury niosą się do tego samego gniazda (w tym nierzadko do wysiadującej je już kwoki) lub też zapalczywie szukają do tego celu innych, najdziwniejszych czasami zakamarków dostępnych na wybiegu lub w ogrodzie. Dlatego też nie brakuje zwolenników, którzy do rozrodu seram wykorzystują inkubator. Przy okazji przypomnę, że temperatura w czasie inkubacji kurzych jaj powinna wynosić 37,8°C, a wilgotność 65%. Ten ostatni parametr zwiększamy do 75% w ostatniej dobie inkubacji. U rasowych osobników okres sztucznej inkubacji jest krótszy niż u innych kur (normalnie to 21 dni) i wynosi 19-20 dni, stąd trzeba pamiętać, aby wcześniej przenieść jaja do komory klucia (!). Moim jednak zdaniem, w chowie amatorskim, ze względu na możliwość poczynienia ciekawych obserwacji należy zawsze dążyć do lęgów naturalnych. Kwoka musi oczywiście mieć zapewnione ustronne miejsce i spokój w czasie wysiadywania jaj. Co ciekawe, w tym czasie kogut może przysiadać w obrębie gniazda, koło partnerki, o ile nie ma akurat innej, wolnej kury, którą mógłby adorować i dreptać z nią po ogrodzie/wybiegu.
1-2 dni
3 dni
5 dni
8 dni
10 dni
12 dni
14 dni
17 dni
22 dni
25 dni
30 dni
33 dni
36 dni
43 dni
55 dni
75 dni
85 dni
Rozwój pisklą seram od 1-85 dnia życia
Generalnie seramy dobrze i wytrwale wysiadują jaja, ale zdarza się, że młoda, niedoświadczona kurka ma problemy z równomiernym ogrzaniem wszystkich. Wskutek tego niechybnie dochodzi do zamarcia zarodków w tych najbardziej wyziębionych. Po około tygodniu od rozpoczęcia wysiadywania warto prześwietlić jaja, usuwając niezapłodnione lub z martwymi embrionami. Powody tego niekorzystnego stanu rzeczy mogą być rozmaite: znaczne zabrudzenie jaj kałomoczem, zbyt długie ich przechowywanie (ponad 10 dni), w tym w niewłaściwych warunkach (zbyt ciepło lub zbyt zimno), a ponadto zakażenia drobnoustrojami chorobotwórczymi, bliskie pokrewieństwo rodziców, geny śmiercionośne, czyli letalne (bywa, że się ujawniają u rasowych kur), zbyt młody lub zbyt zaawansowany wiek rodziców, braki żywieniowe itp.
Kwoka zwykle bardzo troskliwie opiekuje się potomstwem
Masa ciała wyklutego pisklęcia wynosi około 14,5g. Matka otacza potomstwo zwykle troskliwą opieką. Trzeba pamiętać, że kurczęta seramy są dość wrażliwe na niesprzyjające czynniki środowiskowe (zimno, wilgoć), stąd trzeba je odpowiednio przed nimi chronić. Pierwsze pióra, którymi są lotki I rzędu wykształcają się już w pierwszym tygodniu życia młodego osobnika. Całkowicie zaś opierzony jest on około 7 tygodni później. Szybkie tempo wzrostu piskląt utrzymuje się do około 14 tygodnia, po czym wyraźnie spada. W żywieniu przychówku stosujemy te same pasze lub pokarmy tradycyjne (np. siekane, ugotowane na twardo jajo kurze), co w przypadku innych gatunków kur.
Dojrzałość płciową młode osobniki osiągają około 17. tygodnia życia
Dobrze wiedzieć, że przodkiem kury domowej (Gallus gallus domesticus) i protoplastą wszystkich jej ras uzyskanych w wyniku wieloletniej pracy hodowlanej (selekcja, kojarzenia twórcze itp.) jest kur bankiwa (Gallus gallus). Jego ojczyzną są lasy z gęstym poszyciem Azji Południowo-Wschodniej oraz północno-wschodnich rejonów Indii. Został on udomowiony około 8000 lat temu. Co ciekawe, początkowo celem udomowienia nie była żadna cecha produkcyjna jak mogło by się wydawać (np. nieśność lub masa ciała), ale agresja i wojowniczość kogutów.
Kury seramy to wspaniałe i bardzo wdzięczne ptaki ozdobne, których chów i rozmnażanie stanowi niekończące się źródło zadowolenia i przyjemności
Linki do filmików na kanale YT autora:
Hodowla kurek rasy serama to niezwykle pasjonująca przygoda hodowlana, dająca hodowcy bardzo dużo zadowolenia. Można obserwować je godzinami, wyciągać ciekawe wnioski i formułować spostrzeżenia hodowlane. I to wszystko niezależnie od pory roku, choć oczywiście ukoronowaniem każdej hodowli jest okres lęgów. To one są najbardziej fascynujące, a pojawiające się na świecie kurczaczki to wymowny (bo także w wymiarze religijnym) symbol pojawiającego się życia.
Życzę wszystkim hodowcom kuraków powodzenia w ich hodowli!
W tym poście skupię się bardziej na rozmnażaniu omawianych ryb, które należą oczywiście do rodziny guramiowatych (Osphronemidae) i w naturze zamieszkują głównie wody Wietnamu. Pisałem uprzednio, że według moich obserwacji samce wielkopłetwa czarnego są bardziej agresywne w czasie tarła i że szczególnie ryzykowne jest zestawienie ich z niedojrzałą do rozrodu samicą. Może to bowiem skończyć się jej mocnym poturbowaniem. Niemniej, miałem ostatnio parę, która zupełnie odbiegała od tego schematu. Ale po kolei… W jednym z warszawskich zoologów wypatrzyłem dorodne, czarne wielkopłetwy. Były wśród nich zarówno atrakcyjnie wybarwione samce, jak i pękate samiczki. Bez wahania kupiłem najładniejszą parkę.
Samiec w pełnej krasie– zwracają uwagę wydłużone płetwy
Ryby umieściłem w dojrzałym zbiorniku o pojemności 30 l, wypełnionym dość miękką wodą (8°n), o temperaturze 24°C i odczynie obojętnym. Dno pokryte było cienką warstwą żwirku, a na jednym korzeniu uczepiona była spora kępa anubiasa. Ponadto cały zbiornik był gęsto usłany rogatkiem sztywnym i moczarką argentyńską (luźno pływające). Jego oświetlenie (belka LED, 11 W) było zatem znacznie przytłumione. Mały, wewnętrzny filtr gąbkowy bez obudowy i napędzany brzęczykiem zapewniał minimalny ruch wody. Jej poziom wynosił 18 cm.
Dorosła samica ma znacznie pełniejsze partie brzuszne
Po wpuszczeniu do zbiornika tarliskowego para od razu przejawiała dużą aktywność, nie wykazując przy tym żadnej płochliwości. Samiec był bardzo łagodny wobec partnerki, ale idylla ta skończyła się to po trzech dniach. Rozpoczęło się bowiem budowanie przez niego pienistego gniazda, które wkomponowane było w górną część anubiasa sięgającego powierzchni wody i przyobleczonego zwojami rogatka. Mleczak w gwałtownych zrywach co i raz uderzał w samicę, zwłaszcza wtedy, gdy ta zbytnio zbliżyła się do gniazda. Trwało to kilka dni, po czym samiec ukończył budowę pokaźnego gniazda (było wysokie na 2 cm!) i, o dziwo, zupełnie przestał okazywać partnerce jakąkolwiek wrogość.
Para wielkopłetwów czarnych w czasie zalotów
Ryby odbyły tarło dość skrycie, pod wieczór. W czasie licznych aktów płciowych mleczak charakterystycznie owijał się wokół przedniej połowy ciała partnerki. Podniecone ryby drżąc przez chwilę uwalniały gamety – komórki jajowe i nasienie. Ikra jest lżejsza od wody i sama wypływa pod gniazdo. Te ziarenka, które zbytnio od niego zniosło samiec (samica nie była tu zaangażowana) zbiera do pyska i utyka w gnieździe. Po zakończeniu godów tradycyjnie mleczak przejmuje opiekę nad gniazdem i jego zawartością.
Jednakże, moja ikrzyca, która wcześniej poznała co znaczy brutalność samca podczas zalotów teraz pływała zupełnie spokojnie i to w pobliżu gniazda. Samiec nigdy jej nie zaatakował, a przynajmniej ja tego nie zaobserwowałem. Nie jest to częste zjawisko, bowiem u wielkopłetwów, w tym szczególnie u wielkopłetwa wspaniałego (Macropodus opercularis) (patrz linki na końcu wpisu) bardzo często zdarza się, że samiec nie toleruje samicy po tarle. Rzadko jest inaczej, ale bywa też tak, że mleczak pozwala partnerce na pomaganie mu w budowie gniazda. U mnie samiec wyraźnie złagodniał po tarle i nic się w tym względzie nie zmieniło nawet po pojawieniu się larw. W tym momencie jednak odłowiłem obydwa tarlaki do innego zbiornika.
Samiec budujący gniazdo – jego ciało jeszcze bardziej w tym czasie ciemnieje
Wylęg larw następuje po około 36 godzinach. Przez dalsze 36-48 godzin zwisają one swobodnie uczepione gniazda, a następnie zaczynają pływać i żerować. Wylęg jest bardzo drobny (ok. 3 mm). Przez pierwszy tydzień najlepiej jest karmić go tzw. pyłem, czyli wyhodowanymi na pożywkach organicznych lub z gotowych preparatów pierwotniaki, a także wrotki i larwy oczlika.
Od 8 dnia można skarmiać najdrobniejszymi larwami solowca oraz węgorkami „mikro” lub bananowymi. Niektórzy hodowcy w żywieniu narybku z powodzeniem stosują od samego początku zawiesinę z ugotowanego na twardo żółtka jaja kurzego i/lub drożdży. Wiąże się to jednak z niebezpieczeństwem przekarmienia, które pociąga za sobą zepsucie się wody i utratę całego przychówku. Dobrej jakości pokarmy sztuczne dla narybku typu prestarter, first bite lub fluid są także godne polecenia, ale zwykle nie wykarmia się na nich zbyt dużego odsetka młodych.
Samce wielkopłetwów zwykle przeganiają samice po tarle, ale są wyjątki
Inną karmą przeznaczoną dla starszego potomstwa może być tzw. przecier. W celu jego przygotowania mieszamy ze sobą starannie zmiażdżone pomiędzy szklanymi płytkami rureczniki, larwy ochotek i doniczkowce. Całość przeciskamy następnie przez płócienną szmatkę, a uzyskaną masę przenosimy do niewielkiego naczynia (np. szklanki lub małego słoika). Zalewamy wodą i intensywnie mieszając dodajemy (do chwili aż wytworzy się drobniutka, mglista zawiesina) szczyptę suchej, markowej karmy pylistej, bądź ociupinkę ugotowanego na twardo i rozgniecionego żółtka jaja kurzego. Odczekujemy kilka minut aż większe cząstki opadną na dno i za pomocą strzykawki lub pipety pobieramy najdrobniejszą zawiesinę z warstwy przypowierzchniowej.
Tarło pod pienistym gniazdem (z lewej) i samica zaraz po akcie płciowym
Do końca drugiego tygodnia życia młode nie mają jeszcze wykształconego labiryntu i oddychają tlenem rozpuszczonym w wodzie. Dlatego też bardzo ważne przy ich wychowie jest stałe napowietrzanie (strumień powietrza nie może jednak być za silny, aby zbytnio nie męczył rybek, co może doprowadzić nawet do ich śmierci). Początkowo codziennie, a potem co 2-3 dni czyścimy dno zbiornika usuwając wszelkie zalegające na nim pozostałości organiczne. Ubytek wody uzupełniamy partią świeżej i odstanej, o takiej samej temperaturze. Rygorystyczne przestrzeganie powyższych zaleceń pozwala na utrzymanie dobrej jakości wody, co przy obfitym żywieniu jest bardzo ważne. Do zbiornika z podrośniętym narybkiem można także wpuścić kilka małych (1-1,5 cm) zbrojników lub ślimaków zatoczków, które wyjedzą wszelkie resztki karmy.
Końcówka tarła z lewej i gotowe, kopułowate gniazdo z prawej
Drugi krytyczny okres w wychowie ma miejsce w trzecim tygodniu życia młodych. Jest to bowiem moment, gdy zaczyna się u nich wykształcać narząd błędnikowy (labirynt) i młode rybki przechodzą na oddychanie powietrzem atmosferycznym. W tym czasie hodowca musi bezwzględnie zadbać o to, aby temperatura powietrza nad wodą była jak najbardziej zbliżona do ciepłoty wody (najlepiej taka sama). Akwarium musi być zatem dobrze przykryte i nie narażone na przeciągi (np. w czasie czyszczenia, gdy zdjęta jest pokrywa).
W przeciwieństwie do wielkopłetwa wspaniałego, jego czarny kuzyn jest znacznie rzadszy w akwariach polskich hobbystów
Na koniec pamiętajmy, że prawdziwie ciemne ubarwienie wielkopłetwów czarnych występuje dopiero w odpowiednich warunkach środowiskowych (dużo roślin, stonowane oświetlenie, ciemne podłoże oraz urozmaicone żywienie). Dobre samopoczucie i kondycję ryb można rozpoznać, m.in. po intensywnej, pomarańczowo-czerwonej barwie wydłużonych promieni płetw brzusznych (zwłaszcza u samca).
Ten jakże piękny (największą rolę odgrywają tu barwy poboczne) i kształtny muszlowiec pochodzi oczywiście z jeziora Tanganika, a jego nazwa w języku angielskim brzmi: Calliurus Shelldweller. W naturze zamieszkuje w jeziorze strefę przejściową o podłożu piaszczysto-skalistym na głębokości od 10 do 40 metrów. Środowiskiem preferowanym przez samice są luźno rozrzucone na dnie muszle, w tym także te znajdujące się w nieckach utworzonych przez inny gatunek – Neolamprologus callipterus. Ten ostatni pełni w nich, w pewnym sensie, rolę „strażnika” chroniącego muszlowce przed drapieżnikami. Razem z „kaliurusami” miejsce skupienia muszli zajmować może także Telmatochromis vittatus. Z kolei samce N. calliurus zajmują kryjówki pomiędzy kamieniami/skałkami. Ich terytoria obejmują kilka, kilkanaście muszli, w których znajdują się samice. Jest to bowiem gatunek z natury haremowy. Ikrzyca spędza większość czasu w kryjówce, podczas gdy mleczak patroluje rewir wokół, będący jego terytorium.
Samiec jest większy, ma lirowaty ogon, żółtą (lub żółto-pomarańczową) plamę na głowie (może być ona różnej wielkości w zależności od odmiany) oraz niebiesko-fioletowe, metaliczne kreski pod oczami i na wargach
W akwarium omawiane ryby dość umiarkowanie strzegą swego rewiru i kryjówki. Samce nierzadko walczą między sobą, niemniej dość szybko ustala się między nimi hierarchia, o ile zbiornik jest duży i odpowiednio urządzony (liczne kryjówki). W nieodpowiednich warunkach środowiskowych walki mogą przybierać na sile i być cokolwiek brutalne. Także samice bywają wobec siebie od czasu do czasu zadziorne. Mimo pokaźnych rozmiarów samca wzajemne relacje pomiędzy partnerami są dość łagodne. Jednakże, po przeniesieniu w nowe miejsce, ryby wykazują zwykle wzmożoną płochliwość. Bywa, że samica przez kilka kolejnych dni nie wychodzi z muszli, a samiec zza kamieni. Towarzystwem dla „kaliurusów” w zbiorniku mogą ewentualnie być inne gatunki muszlowców, np. Neolamprologus similis, Lamprologus callipterus, a także przedstawiciele rodzajów Telmatochromis, Altolamprologus.
Samica dorasta do około 4 cm, a jej płetwa ogonowa ma prostą krawędź
Dla pary ryb powinno się przeznaczyć zbiornik o pojemności co najmniej 80 l; dla niedużego haremu – min. 150 l, najlepiej długi i niezbyt wysoki. Jako podłoże stosujemy tradycyjnie 4-5 cm warstwę piasku o średniej granulacji. I teraz, najbardziej zbliżone do naturalnych warunki (a do stworzenia takowych każdy prawdziwy akwarysta powinien zawsze dążyć) są wówczas, gdy na dnie akwarium umieścimy dla samic – muszle tanganickiego ślimaka Neothauma tanganyicense (najlepiej, co najmniej dwie na każdą), a dla dorosłego samca – kamienie ułożone tak, aby tworzyły dogodne kryjówki. Chcąc obserwować naturalne zachowania „kaliurusów” należy zadbać o to, aby muszle nie były zbyt duże. Powinny one mieć średnicę otworu wejściowego pozwalającą samicy na swobodny dostęp do ich wnętrza, zaś całkowicie uniemożliwiać wpłynięcie do niej samcowi. W warunkach akwariowych hodowcy dla swojej wygody stosują często zamiennie muszle pospolitego ślimaka winniczka dla samic oraz większe muszle, niepochodzące od ślimaków z jeziora Tanganika dla samca. Niemniej trzeba zdawać sobie sprawę, że takie postępowanie stoi w sprzeczności do zachowań i biologii ryb prezentowanych w środowisku naturalnym. Pamiętajmy ponadto, aby w zbiorniku nie używać wyłącznie dużych muszli, gdyż samiec będzie miał wówczas łatwy dostęp do kryjówki samicy. Ta ostatnia, w wyniku niepokojenia, będzie żyła w ciągłym stresie. Także ewentualny narybek znajdujący się w muszli może zostać przez samca pożarty.
Choć najbardziej zbliżony do naturalnego jest system chowu omawianych ryb w haremie, to w akwarium nierzadko utrzymuje się je parami
L. calliurus można utrzymywać parami lub w haremie. Ten ostatni system jest, jak wspomniano, bardziej bliski naturze, gdzie na jednego samca może przypadać nawet 12 samic (w warunkach akwariowych ich liczba może wynosić 2-5). Raczej nie polecamy umieszczania w jednym zbiorniku dwóch samców chyba, że w znacznie większym litrażu (200 l i powyżej). Woda powinna być w miarę twarda (do 23°n), o odczynie zasadowym (pH 7,5-9,0) i temperaturze 23-26°C. Wydajna filtracja i jej dobre natlenienie oraz regularne, cotygodniowe podmiany około 10-15% objętości na świeżą, ale odstaną to podstawa zachowania optymalnego dobrostanu naszych podopiecznych.
Zaloty inicjuje samica prowokując samca do odbycia tarła
Neolamprologus calliurus to zooplanktonożerca. Mimo to, w akwarium ryby będą chętnie zjadały wszelkie karmy suche (szczególnie płatkowe, ewentualnie bardzo drobny granulat) oraz drobne bezkręgowce – mrożone lub żywe. Wskazane jest aby pokarm przepływał nad skupiskiem muszli. Ryby wyłapują go wówczas z toni wodnej, co jest preferowanym sposobem pobierania pokarmu w środowisku naturalnym.
Narybek w wieku około tygodnia
Jasnobrązowo-cielisto-szarej barwy ciało ryby jest nieco wydłużone, z górnym położeniem dużego pyska. Samiec dorasta do 10 cm (w akwarium może być nawet większy) i ma przepiękny lirowaty ogon (stąd nazwa łacińska: kallos – piękny, oura – ogon), żółtą (lub żółto-pomarańczową) plamę na głowie (może być ona różnej wielkości w zależności od odmiany – od niewielkiej plamki po tzw. kapturek zakrywający przednią część głowy) oraz niebiesko-fioletowe, metaliczne kreski (pod oczami i na wargach). Samica osiąga zwykle nie więcej niż 4 cm, a jej płetwa ogonowa ma prostą krawędź. Niekiedy tułów tej ostatniej upstrzony jest rozlanymi, ciemniejszymi plamami, co nadaje jej ciału marmurkowaty wygląd. Owe plamy mogą również przybierać formę ciemniejszych pasów, szczególnie w okresie godowym. U obydwu płci, na końcu wieczka skrzelowego, za płetwą piersiową, znajduje się zwykle mniej lub bardziej widoczna czarna plama.
Młode w wieku około dwóch tygodni
To samica inicjuje zaloty i prowokuje samca do tarła. Obie ryby mogą wówczas wykonywać szereg drgań i potrząsań ciałem. Tarło składa się z kilku aktów płciowych. Podczas każdego z nich ikrzyca składa wewnątrz muszli partię jaj, które samiec zapładnia nie wpływając jednak do jej wnętrza. W sumie może zostać złożonych kilkadziesiąt ziaren ikry – u pierwszego autora było to zawsze między 30 a 40 sztuk. Czasami jednak zdarzają się większe mioty. Po tarle samica sumiennie się nimi opiekuje (potem także larwami), podczas gdy samiec patroluje rewir wokół gniazda. Ten ostatni może odbywać jednocześnie kilka tareł z samicami, które są w jego haremie. Po opuszczeniu kryjówki narybek trzyma się w gromadzie, pływa nad dnem i rozłożonymi na nim elementami wystroju, np. kamieniami. W momencie jakiegokolwiek zagrożenia młode natychmiast przywierają nieruchomo do dna. Osobniki rodzicielskie zupełnie nie interesują się dalszym losem swego potomstwa. Całkowicie je ignorują, nie szkodząc mu jednak w żaden sposób. Niemniej, inne dorosłe ryby (tego lub innego gatunku muszlowców), a także starsze rodzeństwo, które akurat znajduje się w zbiorniku mogą na nie polować. Pierwszy autor zawsze odławiał rodziców i odchowywał młode w akwarium, w którym doszło do tarła.
Starsze, odchowane już osobniki młodociane
Młode są nietrudne do wykarmienia. Prawidłowo karmione rosną dość szybko i całkiem równomiernie. Po około tygodniu ich płochliwość stopniowo zanika. Początkowo dobrze jest je karmić karmą żywą (np. wrotki), suchą (prestartery, w tym także te dla innych gatunków jajorodnych i żyworodnych). Po kilku dniach możemy już podawać larwy solowca (należy pamiętać, aby nie było wśród nich pustych, pozostałych po wylęgu skorupek jajowych, których zjedzenie może prowadzić do zadławień i padnięć wśród narybku) i nicienie „mikro”, naprzemiennie z mrożonkami (moina, bosmina, wrotka) oraz doskonale przepłukanymi i starannie miażdżonymi na szkle rurecznikami. W wieku 3-4 tygodni można przenieść je do większego zbiornika z dobrze filtrowaną i regularnie podmienianą wodą.
Narybek w trzecim tygodniu życia
Więcej o opisywanym gatunku można przeczytać w artykule Huberta Zientka i Lechosława Łątki pt. „ Neolamprologus calliurus – piękny i ciekawy muszlowiec, Magazyn Akwarium: 2023, 5 (201), s. 84-98, https://magazynakwarium.pl/
Samiec jest o 2-3 cm większy od samicy i dorasta do około 12 cm (przeciętnie w akwarium). Ma także bardziej masywną budowę ciała, a na jego głowie widnieje zdecydowanie pokaźniejszych rozmiarów garb tłuszczowy, który powiększa się wraz z wiekiem osobnika i zajmowaniem przez niego lepszej pozycji w ewentualnej hierarchii stada. U wyrośniętych mleczaków promienie płetw nieparzystych są zwykle bardziej wydłużone. Najlepiej jeśli para ryb dobierze się samoistnie pośród grupy młodych, ale już dorosłych, niespokrewnionych ze sobą osobników. Takie pary są bardzo trwałe (niektórzy autorzy twierdzą, że łączą się one ze sobą na całe życie) w przeciwieństwie do zestawianych przez hodowcę.
Młoda para garbaczy hełmiastych
Optymalne parametry fizyko-chemiczne wody w zbiorniku tarliskowym to: twardość ogólna do co najwyżej 10°n, odczyn kwaśny (pH 6,0-6,5) i temperatura 27-28°C. Okres godowy zwiastuje nerwowe zachowanie się pary – ryby mogą kopać wgłębienia w podłożu (jednakże jego brak nie pociąga za sobą żadnych negatywnych konsekwencji), zazwyczaj przy lub wręcz pod grotą, kamieniem itp. Tarło ma skryty przebieg i odbywa się najczęściej wewnątrz osłoniętej kryjówki. Na jej stropie i ścianach samica zwykle składa od kilkudziesięciu do stu kilkudziesięciu żółtopomarańczowych, lepkich jaj. W przypadku młodych tarlaków pierwsze mioty być znacznie mniej liczne – nawet niewiele ponad 20 osobników.
Okres godowy zwiastuje nerwowe zachowanie się dobranej pary ryb
Wylęg larw następuje po około 5 dniach. Drugie tyle potrzebują one na strawienie zawartości woreczków żółtkowych. Początkowo narybek wyprowadzany jest z kryjówki tylko na krótko. Zarówno samiec, jak i samica mają na niego baczne oko, choć tarlaki (zwłaszcza młode) z reguły unikają otwartej wody i wolą przemieszczać się pod osłoną kryjówek. Takim zalęknionym parom trzeba zapewnić absolutny spokój.
Tarło ma skryty przebieg i odbywa się najczęściej wewnątrz osłoniętej kryjówki
Rodzice z furią atakują każdego intruza (zwłaszcza współplemieńca), który za bardzo zbliżył się do potomstwa. Ich opieka może trwać kilka, a nawet kilkanaście tygodni. Młode z danego tarła tolerowane są (zwykle) nawet wówczas, gdy w zbiorniku pojawi się kolejne pokolenie rodzeństwa (niemniej starsze potomstwo może pożerać młodsze). Początkowo narybek jest płochliwy, trzyma się dna lub litej powierzchni przedmiotu leżących na dnie i często chowa się w kryjówce. Jest jednak na tyle duży, że bez problemu pobiera od samego początku larwy solowca, rozdrobnione karmy suche, węgorki bananowe i „mikro”, mrożonki (moina, wrotka, bosmina itp.), naprzemiennie z markową karmą suchą przeznaczoną dla pielęgnic tej grupy wiekowej.. Wskazane jest dolewanie do zbiornika z nim tzw. zielonej wody, zawierającej kultury namnożonych w niej pod wpływem intensywnego oświetlenia (głównie promieniami słonecznymi) zielenic (Chlorophyta sp.) i euglenin (Euglenophyta).
Narybek garbaczy jest generalnie żywotny, szybko rośnie i dobrze się odchowuje
Po tygodniu można podawać starannie przepłukane i drobniutko posiekane rureczniki, mrożony lub żywy zooplankton, zwłaszcza oczlika. Młode garbacze rosną szybko, o ile mają zapewnione optymalne warunki środowiskowe – prawidłowe żywienie i regularne podmiany wody. Ta ostatnia musi być także dobrze filtrowana i napowietrzana. Po miesiącu od rozpoczęcia pływania osobniki młodociane mierzą około 1-1,5 cm.
Samica garbacza hełmiastego z narybkiem
Podchowany narybek garbacza hełmiastego
Więcej o omawianym gatunku można przeczytać w artykule autora pt. „Gębacz trójbarwny (Astatotilapia burtoni) – afrykański żarłok i owofil”, Magazyn Akwarium: 2023, 5 (201), s. 84-62, https://magazynakwarium.pl/
Płeć u jeża łatwo jest określić. Samica jest większa i masywniejsza, ma ujście cewki moczowej położone blisko odbytu. U samca zewnętrzne narządy płciowe leżą znacznie wyżej – na brzuchu – i cokolwiek przypominają pępek.Młodego, oswojonego osobnika chwytamy w ten sposób, że zagarniamy go od spodu obiema rękami, złączonymi na dole i mniej lub bardziej rozchylonymi u góry. W przypadku dorosłego zwierzęcia zwiniętego w kulę dłonie dobrze jest osłonić rękawiczkami.
Osobniki hodowlane połączone do krycia – trzeba zawsze obserwować ich zachowanie, aby móc szybko zareagować w chwili wystąpienia agresji
Osobniki rodzicielskie powinny być całkowicie zdrowe, we właściwym wieku, mieć odpowiednią wielkość i masę ciała (pełny rozwój somatyczny, brak wad wrodzonych), przejawiać właściwy dla płci i gatunku behawior (np. ruchliwość, temperament, libido itp.) oraz znajdować się w tzw. kondycji hodowlanej (brak zarówno otłuszczenia, jak i wychudzenia organizmu). Pierwsze w życiu krycie samicy nie powinno mieć miejsca zbyt wcześnie (do rozrodu mogą przystępować osobniki co najmniej półroczne), jak i zbyt późno (po ukończeniu 1,5 roku życia), gdyż może to spowodować trudności porodowe. W skrajnych przypadkach może nawet dojść do śmierci starszej matki pierwiastki i i(lub) noworodków z powodu zmniejszenia elastyczności spojenia łonowego, spowodowanego wiekiem osobnika (zbyt wąski kanał porodowy, aby płody wydostały się bezpiecznie na zewnątrz).
Ciężarnej i karmiącej samicy należy zapewnić jak najbardziej urozmaicone żywienie oraz koniecznie wodę
Jeże osiągają dojrzałość płciową już między 2. a 3. miesiącem życia (samce wcześniej). Samicę łączymy z samcem zwykle na kilka dni, najdalej na 2 tygodnie, o ile pomiędzy zwierzętami nie dochodzi do walk. Owulacja u jeży jest prowokowana (kontaktem z samcem). Samiec pozostawiony z samicą może ją stresować ciągłym nękaniem i chęcią kopulacji, a w momencie pojawienia się młodych – zagrażać ich zdrowiu i życiu. Niemniej u wielu hodowców widywałem bardzo zgodne pary, które przez cały czas przebywały razem bez okazywania sobie najmniejszej agresji. Jeden z moich samców był do tego stopnia łagodny, że nawet spał razem z młodymi w kryjówce nie robiąc im żadnej krzywdy. Niemniej trzeba tu zawsze zachować daleko idącą czujność.
Młode jeżyki w wieku 6 dni
Ciężarnej samicy należy zapewnić bezwzględny spokój i urozmaicone żywienie oraz stały dostęp do wody. Nie wolno jej w tym czasie chwytać, przenosić, brać na ręce, transportować itp. Przeciwwskazane są także zabiegi weterynaryjne i pielęgnacyjne, chyba że jest to bezwzględnie konieczne. U samicy, która przeżywa silny stres może dojść do poronienia płodów. Bywa także, choć rzadko, że zagryza ona młode lub porzuca je. Ciąża trwa zwykle 30-43, średnio 35 dni. W miocie rodzi się 1–10 (najczęściej 3–5) młodych. Jeże są gniazdownikami – rodzą się ślepe, głuche i bezradne. Masa ciała noworodków wynosi zwykle około 10 g. Ich kolce początkowo są mało widoczne (białe i miękkie), pokryte błoną. Ta ostatnia wysycha po kilku godzinach po porodzie co sprawia, że kolce twardnieją.
Młode w wieku 8 dni
Jeżyki zaczynają widzieć w 15-17 dniu życia. W czwartym tygodniu zaczynają wyżynać się im zęby mleczne. Miesięczne zaczynają opuszczać kryjówkę. Młode nadają się do odsadzenie od matki po około 7 tygodniach. W tym czasie można je po raz pierwszy odrobaczyć. U młodych osobników występuje zjawisko zwane z jęz. angielskiego quilling. Jest to okresowa wymiana danej partii słabszych kolców wyrosłych we wczesnym okresie życia na kolce stałe – twarde i mocne (ta wymiana może trwać do góra 6-go miesiąca życia). Potem, w swoim dorosłym życiu, jeż jeszcze kilkakrotnie wymienia igły na nowe. W czasie tego procesu jego skóra jest podrażniona co powoduje świąd i zmusza zwierzę do częstego drapania się.
Młode w wieku 10 dni
W przypadku śmierci samicy noworodki można próbować wykarmić samemu. Najlepszym rozwiązaniem jest wówczas podawanie im specjalistycznego preparatu mlekozastępczego i postępowanie zgodnie z załączoną ulotką informacyjną. Oseska karmimy pipetą lub strzykawką ze specjalną gumową końcówką do momentu aż spożyje stosowną do wieku ilość pokarmu w danym interwale czasowym. Każdorazowo po nakarmieniu należy także wykonać opuszkami palców delikatny masaż powłok brzusznych. Nie powinno się dopuszczać do więcej niż dwóch, a co najwyżej trzech porodów w roku, o ile kondycja samicy jest zadowalająca.
Młode w wieku 14 dni
U jeży ważne jest okresowe skracanie pazurów oraz ewentualne usuwanie włosów z powierzchni podeszwowych kończyn (aby nie zawijały się wokół palców co może prowadzić do zaburzeń ukrwienia i martwicy tkanek), a także odrobaczane (z pomocą fachowca, lekarza weterynarii). Higiena przypadkowo zabrudzonej skóry i kolców (sporadyczne przypadki) polega na wykąpaniu zwierzęcia w wodzie o temperaturze około 35°C z użyciem szarego mydła (najbezpieczniej). Można pomagać tu sobie miękką szczoteczką do zębów. Do wody warto dodać kilka kropli oliwki dla niemowląt. Po kąpieli nieodzowne jest dokładne spłukanie i osuszenie ciała (ręcznik, szmatka).
Młode w wieku 17 dnimają już otwarte oczy
Kiedy jeż napotyka przedmiot o nieznanym sobie smaku lub zapachu, zaczyna go lizać, co pobudza obfite wydzielanie pienistej śliny. Następnie, wyginając się osobliwie, rozprowadza ją po całym ciele, głównie po kolcach, chcąc najwyraźniej przybrać zapach/smak obcego przedmiotu. Powód takiego dziwnego zachowania, zwanego po angielsku self-anointing lub scent marking (samonamaszczenie, znakowanie zapachem), nie jest dokładnie znany. Być może chodzi tu o zabezpieczenie się przed nieznaną, obcą substancją poprzez stopniowe i powolne zaznajamianie z nią układu immunologicznego lub użycie jej w charakterze kamuflażu (przejmowanie zapachów z otoczenia) lub jako odstraszacza potencjalnych napastników. Jeszcze inni badacze sądzą, że jest to część rytuału godowego, mającego na celu zwrócenie uwagi partnera seksualnego.
Młode w wieku 3 tygodni
Osobliwą chorobą omawianych ssaków jest zespół chybotliwego jeża (ang. Wobbly Hedgehog Syndrome, WHS). Jej przyczyna jest nie do końca znana, a leczenia brak. Choroba przypomina stwardnienie rozsiane u człowieka. Ma charakter przewlekły, postępujący, zapalny i zwyrodnieniowy, a uszkodzeniu ulega tkanka nerwowa. Doprowadza to do osłabienia, zaniku mięśni i upośledzenia motoryki ciała oraz rozwinięcia charakterystycznych objawów – zaburzeń równowagi, postępującego porażenia kończyn, zwłaszcza miednicznych, problemów z chodzeniem i staniem (chwiejność), przechylania się na boki, czasami drżenia, wytrzeszczu gałek ocznych lub drgawek. Choroba ma podłoże genetyczne, prawdopodobnie autoagresywne. Chore osobniki chudną i wymagają troskliwej opieki pod czujnym okiem lekarza weterynarii, specjalisty od zwierząt nieudomowionych.
Młode w wieku 26 dni
Poniżej filmik na moim kanale YT, na którym widać młode jeżyki w wieku 21 dni.
Jak wspominałem w cz. I dotyczącej chowu i pielęgnacji „pigmejski jeż afrykański” to nazwa jedynie potoczna. Odnosi się bowiem zarówno do afrojeża białobrzuchego, zwanego czteropalczastym (Atelerix albiventris, ang. White Bellied Hedgehog lub Four-toed Hedgehog), jak i do mieszańca międzygatunkowego (hybrydy) uzyskanego w wyniku krzyżowania tego pierwszego z afrojeżem algierskim, zwanym północnoafrykańskim (Atelerix algirus, ang. North African Hedgehog lub Algerian Hedgehog). Pierwszy zamieszkuje Afrykę Subsaharyjską i Wschodnią, drugi Afrykę Północną, a także ciepłe rejony Europy Zachodniej, np. Hiszpanię, Francję. Być może do krzyżowania zostały użyte jeszcze inne gatunki.
Młode jeżyki w wieku 5 tygodni
Link do części pierwszej, poświęconej zasadom chowu i pielęgnacji znajduje się tutaj:
Ta osobliwa ryba należy do rodziny pielęgnicowatych (Cichlidae). Mimo skromnego ubarwienia (rozmaite odcienie szarości i brązu z niekiedy oliwkowym lub sinym odcieniem) odznacza się nietuzinkowym wyglądem zewnętrznym, specyficznym poruszaniem się i ciekawym behawiorem. W języku angielskim zwana jest: Lionhead-, Humphead-, Buffalo- lub Blockhead Cichlid. W dobrych warunkach środowiskowych garbacze mogą dożyć nawet 8 lat. W naturze zasiedla dolny i środkowy bieg rzeki Kongo na obszarach DRK i Republiki Konga, a także Basen Malebo (dawniej Stanley Pool).
Dorosły samiec – widoczny okazalszy garb na głowie
Cechami wyglądu zewnętrznego ryby, które najbardziej rzucają się w oczy są: duża głowa z mniejszym lub większym na niej guzem/garbem tłuszczowym, duże oczy z tęczówką zabarwioną na turkusowo (względnie zielonkawo), mocne i mięsiste wargi, długa płetwa grzbietowa oraz wydłużone, relatywnie niskie i lekko spłaszczone ciało. Po jego bokach widać niekiedy 4-5 szerokich, pionowych, ciemnych pasów (względnie jasnoszarych). Innym razem można z kolei dostrzec nieregularne, jaśniejsze plamy.
Samica jest o 2-3 cm mniejsza od samca, szczuplejsza i ma zdecydowanie mniejszych rozmiarów garb tłuszczowy na głowie
Gatunek monogamiczny, prądolubny (reofilny), terytorialny oraz dość płochliwy i umiarkowanie agresywny. Przejawia aktywność głównie w przydennej strefie zbiornika tym bardziej, im silniejszy jest prąd wody w zbiorniku. Garbacze są do tego niejako zmuszone, gdyż mają silnie zredukowany pęcherz pławny, co jest ewolucyjnym przystosowaniem do silnego nurtu wody. Ciało ryby jest wówczas cięższe co zapobiega unoszeniu go i ewentualnemu porwaniu przez prąd wody. Jednakże konsekwencją takiej budowy anatomicznej organizmu jest specyficzny sposób poruszania się – zwierzęta te wykonują zazwyczaj krótkie, nierówne, aczkolwiek zdecydowane i niewątpliwie mniej lub bardziej nerwowe skoki – susy (szczególnie podczas karmienia). W przeciętnym jednak akwarium, ze standardową filtracją pielęgnice te wielokrotnie zapuszczają się w środkowe warstwy toni (unikając wszakże tej przypowierzchniowej), gdzie pływają w charakterystyczny, opisany wyżej sposób.
W zbiorniku z garbaczami roślinność twardolistna jest generalnie bezpieczna, ale dorosłe ryby mogą upatrzyć sobie jakąś konkretną roślinę, którą sukcesywnie niszczą
Są to ryby wszystkożerne i bardzo żarłoczne. Łapczywie rzucają się na pokarm co widać na jednym z filmików. W ich diecie nie powinno zabraknąć komponenty roślinnej (chętnie jedzą m.in. glony, spirulinę). Jej podstawą są jednak karmy pochodzenia zwierzęcego (mrożone i żywe) oraz suche, markowe granulaty i/lub płatki. Preferują dojrzałe, długo już działające akwaria. W naturze garbacze chętnie zeskrobują tzw. aufwuchs, czyli peryfiton, na który składają się zespoły drobnych organizmów roślinnych (glony, w tym jednokomórkowe okrzemki) i zwierzęcych (wrotki, pierwotniaki, małe skorupiaki), zamieszkujących różnorakie podłoża znajdujące się w wodzie, ale niebędące dnem. Naszych podopiecznych w żadnym wypadku nie wolno przekarmiać, co w perspektywie (raczej bliższej niż dalszej) może skończyć się dla nich chorobą lub nawet śmiercią. Ponadto otłuszczone osobniki nie są skore do rozmnażania się. Dobrą praktyką jest jeden dzień w tygodniu całkowitej głodówki.
W zbiorniku, poza okresem tarła, inne gatunki nie są zwykle przez garbacze atakowane, ale z chęcią polują one na narybek
Z uwagi na rozmiary ciała dla pary dorosłych ryb należy przeznaczyć co najmniej 180 l zbiornik. Powinien być on wyposażony w rozmaite kryjówki (przewrócone na bok doniczki, ceramiczne rurki, groty skalne, korzenie, kokosy, konstrukcje z kamieni tworzące większe szczeliny itp. Jako podłoża najlepiej jest użyć grubszego piasku. Niektórzy hodowcy układają na dnie sporą jego warstwę (6-7 cm) argumentując to skłonnością omawianych ryb do kopania. Jeśli zdecydujemy się na takie rozwiązanie to konstrukcje skalno-kamienne powinny być bardzo stabilne (np. złączone silikonem), aby nie runąć w momencie ich podkopania i destabilizacji. Rośliny nie są konieczne, ale ze względów dekoracyjnych oraz dobrego wpływu na jakość wody (pochłanianie m.in. związków azotu) warto pokusić się o uprawę gatunków twardolistnych (miękkolistne mogą zostać przez garbacze szybko obskubane, choć mchy pozostają nietknięte). Najlepiej jest sadzić je w pojemnikach, inaczej mogą zostać wykopane. Bezproblemowa za to jest uprawa taksonów pływających (pistia rozetkowa, różdżyca rutewkowa, wgłębka wodna, wąkrota itp.) lub luźno unoszących się w toni wodnej (moczarka, wywłócznik, rogatek, najas itp.). Z moich obserwacji wynika, że młode i dorastające osobniki nie podkopują specjalnie roślin, o ile mają zagwarantowane liczne kryjówki. Zdarza się natomiast, że ryby dorosłe upodobają sobie jakiś egzemplarz rośliny (np. lotos, żabienicę) i permanentnie obrywają pyskami liście.
Chcąc zapewnić rybom optymalne warunki środowiskowe najbardziej zbliżone do naturalnych należy urządzić akwarium w stylu cieku wodnego
Optymalne parametry fizyko-chemiczne wody przedstawiają się następująco: twardość do 15°n (średnio twarda), odczyn lekko kwaśny do lekko zasadowego (pH 6,5-7,5) i temperatura 24-26°C. Niemniej omawiany gatunek odznacza się dużą plastycznością i potrafi doskonale przystosować się do różnorodnych warunków środowiskowych (w tym do znacznie niższej twardości, odczynu i ciepłoty wody) poza oczywiście skrajnymi. Bardzo ważny dla właściwego dobrostanu garbaczy jest stały, zróżnicowany ruch wody w zbiorniku. Oczywiście nie powinno w nim zabraknąć także miejsc spokojniejszych. Oprócz zatem filtra zewnętrznego (wskazane jest zamontowanie deszczownicy) można zastosować także wewnętrzny, np. z głowicą typu powerhead lub kaskadowy, zamontowany na zewnętrznej krawędzi akwarium. W takich warunkach zwykle nie ma problemu z dobrym natlenieniem wody, choć w okresie letnich upałów hodowcy nierzadko uruchamiają dodatkowo napowietrzacz. Filtracja z kolei musi zapewniać przede wszystkim zerowy poziom związków azotu w wodzie. Zaniedbanie powyższych elementów dobrostanu środowiskowego naszych podopiecznych skutkuje ich złym samopoczuciem, zapadaniem na choroby a nierzadko kończy się upadkami. Doświadczeniu akwaryści mogą pokusić się o stworzenie rybom warunków najbardziej zbliżonych do naturalnych poprzez urządzenie akwarium w stylu cieku wodnego. Choć w literaturze nie brakuje ostrzeżeń przed jednorazowo zbyt obfitymi podmianami wody (>25%), to ja jednak nigdy nie zaobserwowałem u swoich ryb negatywnych tego skutków. Niemniej, zupełnie wystarcza im podmiana objętości wody rzędu 15%, dokonywana raz w tygodniu, a nawet co dwa tygodnie, o ile filtracja działa prawidłowo.
Wystrój zbiornika dla garbaczy hełmiastych
Jako współmieszkańców zbiornika z omawianym gatunkiem unikamy innych przedstawicieli pielęgnicowatych, a także ruchliwych gatunków dennych. Obecność tych ostatnich niepokoi i zaburza dobrostan garbaczy. Za to dobrze koegzystują one z taksonami spełniającymi rolę tzw. dither fish, czyli przejawiającymi odmienne zachowania i biologię oraz zamieszkującymi inne partie toni wodnej w zbiorniku. I tak, z powodzeniem mogą być to afrykańskie świeciki (kongijski, wielkołuski, żółty), a w dużym litrażu także niektóre gatunki zbrojników lub sumokształtne giętkozęby, które z reguły zajmują swoje własne kryjówki. Zadaniem „dither fish” u garbaczy jest przede wszystkim zmniejszenie ich płochliwości, która nasila się zwłaszcza po przeniesieniu w nowe miejsce. Moim zdaniem ryby te są całkiem spokojne jak na pielęgnice. Niemniej, w okresie godowym, dobrane osobniki rodzicielskie powinno się trzymać, moim zdaniem, oddzielnie od pobratymców. Z chwilą bowiem pojawienia się potomstwa niesnaski i waśnie mogą dość gwałtownie przybierać na sile przechodząc okresami w furię, co niepotrzebnie naraża inne osobniki na stres.
Karmienie garbaczy hełmiastych– pamiętajmy, aby nie przekarmiać ryb
O tych jedynych w swoim rodzaju ptakach pisałem na blogu już wielokrotnie. We wcześniejszych wpisach wspominałem m.in. o tym, że dzisiejsze mewki są zgoła odmienne od tych sprzed jeszcze 10-15 lat. Różnią się one wieloma cechami, niestety negatywnymi i dotyczy to szczególnie osobników przekrzyżowanych z chimerycznymi i znacznie bardziej wymagającymi odmianami wystawowymi. Kiedyś 6-7 młodych w gnieździe u danej pary nie było niczym nadzwyczajnym. Dziś to już niestety nieczęsty widok. Trudno powiedzieć, co oprócz złych kojarzeń (np. w bliskim pokrewieństwie) wpłynęło na taki stan rzeczy, ale proszę przeanalizować moje wcześniejsze wpisy. Być może w wyniku wielopokoleniowej hodowli ptaki te po prostu nabywają z czasem cech mniejszego lub większego wyradzania się (spadek płodności i troskliwości wobec potomstwa, wzrost agresywności, mniejsza żywotność i odporność na choroby i inne). Być może jest to proces niejako naturalny, ale jak wiadomo gatunek ten nie występuje w stanie wolnym w naturze i jest produktem sztucznym, wytworzonym w niewoli przez człowieka. Może przeto podlegać nieco innym prawom aniżeli protoplsaści gatunków żyjących w środowisku naturalnym (np. amadyn wspaniałych, zeberek, srebrnodziobków itp.).
Na początku sezonu, wiosną, nigdy nie planuję chowu w swoich wolierkach i klatkach mewek japońskich. Mimo to, bywa jednak, że do nich wracam z nostalgią, gdy tylko trafię na ptaki, które mi się po prostu spodobają. Tak było podczas minionego sezonu 2023, gdy u pewnego pseudohodowcy zobaczyłem 26 osobników siedzących w kupie w jednej, średniej wielkości klatce. Żal było patrzeć jak się męczą, więc pouczywszy właściciela (obiecał kupiłem od niego parkę. Co ciekawe, płeć określaliśmy starym sposobem zawieszania osobnika pomiędzy palcami, głową do góry i sposób ten mnie tutaj nie zawiódł.
Na pierwszym zdjęciu dorosła samica. Na kolejnych – moja lęgowa para
Po wpuszczeniu pary do niedużej wolierki oczom moim ukazał się niecodzienny widok. Oto bowiem, zakupione ptaki nie umiały przeskoczyć z żerdki na żerdkę. Fruwały tylko nerwowo i przysiadały to na dachu budki, to znowu czepiały się siatki. Takie bowiem niekorzystne warunki miały u poprzedniego właściciela – nie było w klatce żerdek (zgroza!), tylko dwie budki wewnątrz, zawieszone na bocznych, przeciwległych sobie bokach. Ruchliwe z natury mewki lądowały to na jednym, to na drugim daszku nie używając prawie wcale palców w pozycji chwytnej (chyba, że akurat, ale z rzadka obejmowały pręty klatki). Minęły dobre 3 tygodnie zanim zakupione osobniki nauczyły się u mnie normalnie siadać na żerdkach i utrzymywać na nich równowagę.
Na pierwszych dwóch zdjęciach pisklęta w wieku 2-3 dni, a na pozostałych dwóch – w wieku 7-8 dni
Zakupiona przeze mnie para mewek zagniazdowała z sukcesem dopiero w drugiej połowie lipca. Wcześniej samica wprawdzie zniosła 3 jaja, ale dwa były niezapłodnione, a z trzeciego wykluło się pisklę, które jednak nie było karmione i szybko padło. Drugi lęg miał jednak przebieg zgoła wzorcowy. Ptaki sumiennie wysiadywały jaja a potem karmiły trzy młode. Co ciekawe, bardzo chętnie zjadały wszelką zielonkę, a zwłaszcza liście mniszka lekarskiego, podczas gdy zupełnie ignorowały warzywa i owoce. Na szczęście dobrze pobierały mieszankę jajeczną – tradycyjną i suchą.
Po lewej pisklęta w wieku 13-14 dni, a po prawej młode na krótko przed opuszczeniem gniazda
Kiedy chwalę się znajomym kolegom hodowcom, że uchowałem młode mewki japońskie, ci zwykle śmieją się żartobliwie żeby nie powiedzieć szyderczo. Traktują bowiem ten gatunek jako mało ambitny cel hodowlany, bez wyzwań, dobry dla dzieci i młodzieży 🙂 Być może tak jest, ale mewki to, moim zdaniem, osobliwe ptaki. Te w starym typie na szczęście trafiają się jeszcze w sprzedaży, zwłaszcza u zaawansowanych stażem hobbystów amatorów. I to u nich właśnie należy przede wszystkim szukać materiału hodowlanego. Odmiany zaś w typie czysto wystawowym to wyzwanie dla niejednego, doświadczonego nawet hodowcy. Miałem okazję doświadczyć tego osobiście przy innych okolicznościach i napisze krótko: Nie było łatwo.
Podloty po opuszczeniu gniazda (na 2 i 5 zdjęciu z samcem)
Po lewej martwe pisklę mewki japońskiej wskutek niekarmienia go przez rodziców. Po prawej ptaki przygotowane do transportu– pamiętajmy, aby zawsze zapewnić im jak najbardziej humanitarne warunki
Ten najczęściej utrzymywany w niewoli jeż należy do rzędu ssaków owadożernych (Insectivora) i rodziny jeżowatych (Erinaceidae). Jego nazwa w języku angielskim brzmi: African Pygmy Hedgehog. Nazwa „pigmejski jeż afrykański” jest jednak potoczna. Odnosi się bowiem zarówno do afrojeża białobrzuchego, zwanego czteropalczastym (Atelerix albiventris, ang. White Bellied Hedgehog lub Four-toed Hedgehog), jak i do mieszańca międzygatunkowego (hybrydy) uzyskanego w wyniku krzyżowania tego pierwszego z afrojeżem algierskim, zwanym północnoafrykańskim (Atelerix algirus, ang. North African Hedgehog lub Algerian Hedgehog). Pierwszy zamieszkuje Afrykę Subsaharyjską i Wschodnią, drugi Afrykę Północną, a także ciepłe rejony Europy Zachodniej, np. Hiszpanię, Francję. Być może do krzyżowania zostały użyte jeszcze inne gatunki.
Pigmejski jeż afrykański to gatunek terytorialny, niezbyt ruchliwy, dość płochliwy, wrażliwy na stres i ciepłolubny (na zdjęciu samica)
„Pigmejski jeż afrykański” dorasta do 25 cm i osiąga masę ciała do nawet 600 g (dotyczy to samicy, której masa waha się zwykle w przedziale 400-500 g). Ma zaokrąglone ciało, wydłużony pysk i krótkie kończyny. Grzbiet, boki i zad pokryte są keratynowymi kolcami. Ogon jest krótki, centymetrowej długości. Ssaki te nie wydzielają przykrych zapachów (co innego ich odchody) i nie powodują uczuleń. W optymalnych warunkach środowiskowych nie hibernują i nie estywują. W warunkach hodowlanych, przy prawidłowej opiece mogą dożyć nawet 10 lat. Wyhodowano dziesiątki odmian barwnych, m.in. sól i pieprz, brązową, cynamonową, cinnicot, pinto, szarą, szampańską, morelową, srebrną, białą, albinotyczną, snowflake, czekoladową, łaciatą i inne.
Im ciekawiej i interaktywniej urządzone jest pomieszczenie dla jeży, tym ich dobrostan jest bardziej zbliżony do optymalnego
Jeż to gatunek terytorialny, niezbyt ruchliwy, dość płochliwy, wrażliwy na stres i ciepłolubny – wymaga temperatury powietrza w przedziale 21–27°C. Ssaki te mają słaby wzrok (krótkowidze), ale znakomity węch i słuch. Potrafią się wspinać na małe wysokości, ale robią to niechętnie. Zdecydowanie wolą kopać w ściółce i biegać. Z natury prowadzą samotniczy, nocny tryb życia (po oswojeniu są mniej lub bardziej aktywne także w dzień). Dają się oswoić, choć wymaga to czasu i cierpliwości ze strony opiekuna. Rzadko są agresywne. Zaniepokojone przeważnie fukają i syczą, rzadziej tupią uderzając kończynami miednicznymi o podłoże. W przypadku zagrożenia zwijają się w kulę, gwałtownie wtedy jakby „podskakują” i stroszą kolce (za pomocą silnie rozwiniętych mięśni okrężnych). W okresie godowym i zalotów samce mogą być bardziej wokalne.
Jako pomieszczenie do chowu najlepiej sprawdza się przestronne terrarium, gdyż najłatwiej zapewnić w nim prawidłową wentylację, temperaturę i wilgotność powietrza (na zdjęciu samiec)
Jako pomieszczenie najlepiej sprawdza się przestronne terrarium, gdyż najłatwiej zapewnić w nim prawidłową wentylację, temperaturę i wilgotność powietrza (około 40%). Można też wykorzystać akwarium szczelnie przykryte drobną siatką lub pokrywą z oświetleniem. Jeże generalnie utrzymujemy pojedynczo, ale widywałem pary żyjące ze sobą w całkowitej harmonii. Wówczas jednak samica jest stale niepokojona przez samca, a gdy pojawią się młode ten ostatni może stanowić dla nich zagrożenie. Pomieszczenie dla jednego osobnika powinno mieć wymiary co najmniej 100×40×45 cm. Niezbędne wyposażenie to kołowrotek (patrz niżej), kryjówki (drewniany lub wykonany z tworzywa sztucznego domek o wymiarach 20-25×20×15-20 cm z nieprującym się kawałkiem miękkiej szmatki w środku lub norka z miękkiego, grubszego materiału, najlepiej usztywniona), nisko umocowane platformy (na góra kilka cm), rury z PCW, pni lub korkowe o średnicy około 12 cm, miękkie piłeczki, zabawki z wikliny, tunele z polaru, a nawet kapcie frotte itp. Jako ściółki (warstwa 5-10 cm) można użyć odpylonych trocin z dodatkiem suchego mchu i liści, ciętego na krótkie 4-5 cm kawałki siana, drobnego żwirku (np. kukurydzianego), drewnianych zrębek) itp. Niektóre osobniki można nauczyć załatwiania potrzeb fizjologicznych w kuwecie, np. narożnej. Wypełniamy ją piaskiem lub typowym żwirkiem dla kotów. Jeśli będziemy czyścić ją codziennie to wówczas znacznie ograniczymy przykre zapachy w pomieszczeniu.
Zbliżenie na szczegóły budowy morfologicznej głowy pigmejskiego jeża afrykańskiego
Kołowrotek (plastikowy lub drewniany) dostarcza zwierzęciu rozrywki, a przy tym zapewnia mu dużo ruchu. Pomaga to w zapobieganiu otyłości (i w konsekwencji rozwinięciu się groźnych chorób, jak cukrzyca lub stłuszczenie wątroby), wzmacnia mięśnie, układ krążenia i poprawia ogólną kondycję naszego pupila. Powinien mieć on średnicę co najmniej 28 cm, pełną (litą) bieżnię lub ewentualnie pokrytą bardzo drobną siateczką. Bieżnie zbudowane z prętów i siatki o dużych oczkach są tu nieodpowiednie. Jeż może bowiem doznać urazu, wkręcając w nie kończynę. Średnica kołowrotka powinna być taka, aby biegający w nim ssak miał jak najbardziej wyprostowany kręgosłup, w przeciwnym razie mogą pojawić się kontuzje.
Pigmejski jeż afrykański to gatunek generalnie wszystkożerny, ale w jego diecie dominuje pokarm pochodzenia zwierzęcego
W małej klatce/terrarium ze skąpym wyposażeniem jeż jest osowiały i przez większą część czasu śpi w swojej kryjówce. Może także wykonywać ruchy stereotypowe (permanentne powtarzane, bezcelowe, mimowolne i o określonym wzorcu). W skrajnych przypadkach możliwe są samookaleczenia. Zwiększa się również podatność na choroby. Jeża można wypuszczać z pomieszczenia, aby pobiegał po pokoju. Nie niszczy on mebli, ale wszelkie przewody/kable należy zabezpieczyć. Latem można także zorganizować przenośny wybieg w ogrodzie lub na działce, dobrze jednak zabezpieczony przed ewentualną ucieczką zwierzęcia, drapieżnikami, opadami oraz silnym nasłonecznieniem. Korzystające z niego osobniki wymagają regularnego odrobaczania przez lekarza weterynarii.
Z natury jeże są samotnikami, niemniej wielu hodowców utrzymuje razem zgodne, sprawdzone pary
W terrarium zazwyczaj konieczne jest okresowe umieszczenie źródła ciepła (mata lub przewód grzewczy, ceramiczny emiter ciepła, lampka grzewcza dająca światło czerwonej barwy itp.). Jeż utrzymywany przez dłuższy czas w pomieszczeniu z nieodpowiednią temperaturą powietrza może popaść w stan hibernacji (< 15°C) lub estywacji (> 30°C). Jest to bardzo niekorzystne dla jego zdrowia – w pierwszym przypadku może doprowadzić do rozwoju zakażeń, a w drugim do udaru cieplnego, co w razie niepodjęcia właściwego leczenia zazwyczaj kończy się śmiercią zwierzęcia.
Jeż musi mieć zawsze stały dostęp do czystej wody
„Pigmejskijeż afrykański” to gatunek generalnie wszystkożerny, ale w jego diecie dominuje pokarm pochodzenia zwierzęcego. Nieprawidłowo żywiony łatwo ulega otłuszczeniu. Nie jest wtedy w stanie zwinąć się w kulę (zbyt obfita tkanka tłuszczowa). Podstawę diety w warunkach terrariowych stanowi wysokobiałkowa, markowa, sucha karma dla kociąt, zawierająca co najmniej 30% białka i niezbyt dużo tłuszczu (maksymalnie do 14%). Na rynku dostępne są także karmy specjalnie przeznaczone dla jeży. Co jakiś czas uzupełnieniem i urozmaiceniem diety może być także wilgotna karma dla kotów (w puszce lub saszetce), gotowane albo pieczone mięso drobiowe bądź chuda ryba, ugotowane na twardo jajo kurze lub biały ryż (niewielkie ilości) oraz posypane preparatem wapniowym rozmaite owady karmowe (jeże dobrze trawią chitynę), zarówno larwy, jak i postaci dorosłe. Trzeba jednak pamiętać, że larwy mącznika i drewnojadów zawierają dużo tłuszczu, więc serwujemy je góra 2-3 razy w tygodniu, w niewielkich ilościach. Można podawać również przeciery dla niemowląt (np. w słoiczkach), noworodki mysie oraz bardzo niewielkie ilości owoców (bez cytrusów, awokado, ananasów, winogron) i warzyw (najbardziej wskazane to ogórek, tarta marchew, rukola, bazylia). Organizm jeża nie trawi cukru mleka krowiego – laktozy, stąd nigdy nie podajemy produktów mlecznych, tak samo jak suszonych owoców, rodzynek, orzechów oraz wołowiny i wieprzowiny. Karmę zadajemy najlepiej wieczorem. Jeż musi mieć stały dostęp do czystej wody. Trzeba tu dodać, że jeże są dość wybredne i wielu z wymienionych wyżej dodatkowych rodzajów pokarmu po prostu nie jedzą.
Drapiący się ustawicznie jeż, który akurat nie przechodzi okresowej wymiany partii kolców powinien przejść rutynowe badania kontrolne u lekarza weterynarii
Zgodna para pigmejskich jeży afrykańskich w pomieszczeniu wybiegowym
Teraz jednak chciałbym pokrótce przedstawić Państwu swoje doświadczenia, jakie zdobyłem w czasie lęgów gili meksykańskich pięknej mutacji opalowej. Parę ptaków otrzymałem od kolegi wiosną 2023 r. Miał on takie dwie, które trzymał w klatkach typu skrzynkowego o wymiarach 80x40x40 cm. Gile wpuściłem do podobnej wielkości klatki w domku na działce. Moją uwagę od razu zwróciło spokojne usposobienie obydwu podarowanych mi osobników. W porównaniu bowiem z przedstawicielami tego gatunku z lat ubiegłych, te były wielce opanowane, łagodne i względnie mało płochliwe. Oczywiście, gdy wsypywałem im ziarno lub zmieniałem wodę to ptaki wykazywały pewną bojaźliwość, ale nie uciekały w popłochu, nie tłukły się po klatce itp. Przysłonięcie tej ostatniej sztucznymi roślinami na pewno dużo w tej kwestii pomaga.
Para gili meksykańskim odmiany opalowej – samiec z żółtą głową, podgardlem i piersią
W przeciwieństwie do pary kolegi moje ptaki bez problemu podjęły lęgi w klatce. Wykorzystały do tego celu zawieszone w rogu tradycyjne gniazdko, choć początkowo dość długo nie chciały z niego skorzystać. W związku z tym, dodatkowo zawiesiłem im od zewnątrz budkę lęgową (z wyciętą 1/3 przedniej ściany), do której chętnie wchodziły. Ostatecznie jednak do zniesienia doszło w gniazdku, które było przez nie najbardziej preferowane.
Pisklęta dziwonii ogrodowej w wieku4-5 dni
Ptaki w ogóle nie mościły gniazda. Wystarczał im goły filc. Samica bardzo dobrze wysiadywała jaja. Nawet gdy z nich zeszła spłoszona to tylko na krótko. Samiec był bardzo opiekuńczy wobec swojej partnerki – często ją karmił i przebywał zawsze w pobliżu gniazda. Po 13 dniach sumiennego wysiadywania wylęgły się cztery pisklęta. Po kilku jednak kolejnych najmłodsze z nich niestety padło. Był to pierwszy w życiu lęg mojej pary i prawdopodobnie rodzice nie umieli jeszcze prawidłowo zadbać o wszystkie młode.
Pisklęta w wieku7-8 dni
W czasie odchowu młodych osobnikom rodzicielskim nie trzeba podawać larw owadów – żywych, mrożonych czy suszonych. W zupełności bowiem zadowalają się one mieszanką jajeczną (także sztuczną), kiełkami, zielonką oraz warzywami i owocami. Z tych ostatnich szczególnie chętnie zjadane było przez moje ptaki jabłko.
Młode w wieku odpowiedniood lewej: 10-11; 13-14 i 17-18 dni
Odchowały się z sukcesem trzy dorodne młode. Wszystkie w tej samej mutacji barwnej co rodzice. Trzeba przyznać, że w porównaniu z nimi podloty wykazywały większą płochliwość, nawet po przeniesieniu do niedużej woliery. Zajmowały w niej zawsze najbardziej oddaloną żerdź w jednym z górnych rogów pomieszczenia.
Podloty gila meksykańskiego (na fot. 1 i 4 – wraz z samcem)
Dymorfizm płciowy jest dobrze zaznaczony. Samiec jest o 1,5-2 cm większy od samicy (dorasta do około 5,5 cm). Na ciele tej ostatniej, w części brzusznej, widnieje pięknie opalizująca (zwłaszcza w świetle słonecznym) żółto-złota, czasami lekko miedziana lub wręcz połyskująca na fioletowo, duża, owalna plama. Z kolei na kremowo-szarym ciele samca znajdują się liczne, ciemnobrązowe, poprzeczne pręgi. Na płetwach nieparzystych zaś naprzemiennie układają się jaśniejsze i ciemniejsze wzorki. U gotowej do tarła samicy ciało wyraźnie ciemnieje. W optymalnych warunkach środowiskowych u obydwu płci, w okolicach oczu i przedniej część tułowia, widać metaliczne, błękitne refleksy.
Samiec jest większy, a charakterystyczną cechą jego ubarwienia są poprzeczne pręgi i wzorki na płatwach
W środowisku naturalnym L. signatus, jak już wcześniej wspomniano, kopie niewielkie tunele w mulistym dnie. Wejście do takiego tunelu jest w kształcie stożka, a on sam ciągnie się na głębokość ok. 12 cm i ma średnicę 1,5 cm. Tunel samca jest zwykle dłuższy i szerszy. Poza okresem rozrodczym samiec i samica zajmują oddzielnie kryjówki oddalone od siebie nawet do 50 cm. Czasami może się zdarzyć, że na obszarze występowania „signatusów” alternatywą dla mulistych tuneli stają się puste muszle ślimaków, o ile nie są już zajęte przez inne muszlowce.
Pięknie wybarwiona samica (z lewej)
Para lęgowa (samiec u góry) przy wybranej kryjówce – muszli winniczka
W warunkach akwariowych tarło następuje wewnątrz kryjówki samicy, ma skryty przebieg i bardzo trudno jest je zaobserwować. Ikrzyca składa w niej zwykle od kilkunastu do niewiele ponad dwudziestu, niekleistych jaj. Po tym akcie opuszcza kryjówkę, a do jej wnętrza szybko wpływa mleczak w celu ich zapłodnienia. Główną opiekę nad rozwijającymi się w jajach zarodkami sprawuje samica, podczas gdy jej partner czuwa na zewnątrz i strzeże terytorium wokół muszli/rurki. Ochroną może być objęta także jego własna, pusta wówczas kryjówka oraz rewir wokół niej. Larwy wylęgają się po ponad 2 dobach, a po kolejnych 5 wylęg pojawia się u wylotu gniazda. Początkowo przebywa w jego sąsiedztwie kryjąc się w zakamarkach dna. Narybek jest bardzo drobny (ok. 2 mm), jasnej barwy z nieco ciemniejszymi upstrzeniami i stosunkowo ruchliwy. Pływa dość nieporadnie, tuż przy dnie (lub nawet lekko dotykając podłoża), co i raz osiadając to na nim, to na zewnętrznych powierzchniach muszli, rurek lub kamieni. W momencie natomiast zagrożenia charakterystycznie nieruchomieją. Z każdym dniem narybek rozpływa się coraz śmielej, ale przez pierwsze dwa tygodnie raczej nie opuszcza terytorium lęgowego rodziców (promień około kilkunastu cm od kryjówki).
Samica opiekująca się młodziutkim narybkiem
Narybek żeruje bardzo intensywnie wyłapując drobiny pokarmu przy dnie. Obydwoje rodzice troskliwie opiekują się potomstwem, krążąc nerwowo wokół i będąc zawsze gotowymi do jego obrony. Odganianie potencjalnych intruzów z zajętego rewiru odbywa się zdecydowanie i bezkompromisowo. Szczególnie samiec może atakować nawet zanurzoną do wody rurkę odmulacza lub rękę opiekuna. Ryby mogą także (oboje lub jedno z nich) kopać niewielkie wgłębienia w podłożu, do którego co jakiś czas zwabiane jest potomstwo.
Podrośnięty narybek L. signatus
Nigdy jednak nie zaobserwowałem, aby dorosłe osobniki kiedykolwiek przenosiły młode (lub ikrę) w pyskach do innej kryjówki lub też wykazywały wobec nich jakąkolwiek agresję. Niemniej u omawianego gatunku takie zachowania (zwłaszcza w obliczu zagrożenia) są znane, obserwowane i opisane w literaturze. Może się także zdarzyć sytuacja podziału miotu pomiędzy rodziców, ale zazwyczaj odbywa się to pokojowo i nie słabnie przy tym instynkt opiekuńczy każdego z nich. Mimo to, trzeba być zawsze przygotowanym na nieprzewidywalne sytuacje, które zwłaszcza w okresie odchowu młodych mogą jak najbardziej mieć miejsce.
Samiec pilnujący rewiru wokół muszli
Choć, jak wspomniano, przychówek jest drobny to z ochotą pobiera żywe wrotki oraz pylistą karmę suchą (np. dla narybku ryb jajorodnych z dodatkiem tej przeznaczonej dla przedstawicieli jajożyworodnych). Takie żywienie stosujemy przez kilka pierwszych dni, a następnie wprowadzamy larwy solowca (należy pamiętać, aby nie było wśród nich pustych, pozostałych po wylęgu skorupek jajowych, których zjedzenie może prowadzić do zadławień i padnięć wśród narybku) i nicienie „mikro”, naprzemiennie z mrożonkami (moina, bosmina, wrotka) oraz doskonale przepłukanymi i starannie miażdżonymi na szkle rurecznikami (grubsze cząstki wyjadały dorosłe). Przy takim schemacie żywienia młode radzą sobie bardzo dobrze, niemniej ich wzrost jest umiarkowanie szybki i często także nierównomierny.
Piękna para lęgowa L. signatus – samica u dołu
Czyszcząc odmulaczem dno akwarium, w którym odchowywany jest narybek trzeba bardzo uważać, aby go przypadkiem nie wciągnąć. Lepiej wstrzymać się z tego typu czynnościami na jakiś czas, a w celu dokonania podmiany wody, odsysać ją w bezpiecznym miejscu, np. bliżej powierzchni. W wieku 3-4 tygodni można przenieść je do oddzielnego zbiornika, w którym kontynuowany będzie ich dalszy odchów. Pozwoli to na spokojne dorastanie kolejnych miotów.
Samica z młodziutkim narybkiem
Narybek w wieku pięciu dni
Więcej o opisywanym gatunku można przeczytać w artykule Huberta Zientka i Lechosława Łątki pt. „Lamprologus signatus – tanganicki klejnot w akwarium”, Magazyn Akwarium: 2023, 3 (199), s. 38-50.
W wielu rejonach Polski ptaki te są dość regularnie spotykane, np. na sezonowych przelotach (przełomy: IV i V oraz IX i X). Prowadzą wówczas roślinożerny, stadny i wędrowny tryb życia. Zimą, np. na Mazowszu gromadnie odwiedzają karmniki, parki, ogrody – są to populacje zalatujące do nas z północy. Wiosną i latem gniazdują skrycie głównie w północno-wschodniej części kraju, a z rzadka także na południowych jego krańcach (Karpaty, Sudety). Najbardziej preferują bory iglaste ze znacznym odsetkiem świerka i/lub jodły. Uwielbiają wyłuskiwać nasiona olchy, wierzby, brzozy, sosny, jałowca itp. Są coraz częściej utrzymywane w wolierach i klatkach przez miłośników hodowli drobnej, rodzimej awiofauny. Płeć u wypierzonych osobników łatwo jest odróżnić – samiec ma czarną czapeczkę i podgardle, znacznie jaskrawsze barwy (np. żółty rysunek na skrzydle), obfitsze powierzchnie piór w kolorze żółtym i oliwkowo-zielonym oraz śpiewa (osobliwy szczebiot, zgrzytanie i trzeszczące frazy). U znacznie bledszej samicy bardziej z kolei widoczne jest ciemniejsze kreskowanie na upierzeniu, które jeszcze bardziej rzuca się w oczy u młodych osobników.
Piękno czyży jest niezaprzeczalne – tu odmiana nominatywna, dzika. Na zdjęciu 1,2 i 4 samiec z charakterystyczną czarną czapeczką, na zdjęciu trzecim – dorosła samica
Ten jakże piękny, filigranowy, dość krępej budowy ptak (osiąga długość ok. 12 cm i masę ciała rzędu 13 g) i krótkim, szpiczastym dziobie należy do rodziny łuszczakowatych (Fringillidae). W jęz. angielskim zwie się Eurasian Siskin. Z krzyżówek międzygatunkowych najlepiej znane są mieszańce z kanarkiem i szczygłem. Zaraz za tym ostatnim czyż jest bodaj najczęściej utrzymywanym u nas gatunkiem reprezentującym krajową drobnicę. Oczywiście na chów i rozmnażanie dzikich ptaków w niewoli, które w RP podlegają ścisłej ochronie prawnej wymagane jest stosowne zezwolenie z RDOŚ. Dlaczego hodowcy, którzy wyhodowali w niewoli szereg odmian barwnych (np. żółtą) tak bardzo lubią czyżyki? Moim zdaniem ma na to wpływ szereg ich pozytywnych cech. Mianowicie ptaki te są bardzo ruchliwe, ciekawskie i pełne wigoru, niezwykle przyjemne do obserwacji, a przy tym dobrze się oswajają i rozmnażają. Nade wszystko jednak są mało płochliwe i długowieczne. Bywa, że dożywają w niewoli nawet 10 lat.
Czyżyki chętnie jedzą gwiazdnicę pospolitą – zioło bardzo wartościowe pod względem żywieniowym, a także stymulującym do lęgów
Monitorując lęgi u znajomych hodowców stwierdzam, że w odpowiednich warunkach środowiskowych czyże z reguły chętnie i dobrze gniazdują. Nie trzeba tu implementować wymyślnego urządzania woliery (np. osłonięcie, krzewy, gałęzie itp.) lub maskowania gniazda, jak w przypadku niektórych innych, bardziej chimerycznych krajowych gatunków ptaków jak, np. zięby, kulczyki lub makolągwy. Hodując omawiane ptaki miałem jednak okazję przekonać się jak ważna dla ich prawidłowego dobrostanu jest przede wszystkim wystarczająca przestrzeń życiowa. Utrzymywałem raz dwie pary czyży – czteroletnią i zupełnie młodą. Wiosną, po udanym zimowaniu we wspólnej wolierze z kanarkami, oddzieliłem starszą parę do niedużego boksu (1×1,8x1m), obrośniętego dzikim winem i przylegającego do znacznie większego, w którym przebywały kanarki. Zawiesiłem dwa gniazdka oraz półotwartą budkę bez dachu, bowiem od poprzedniego właściciela dowiedziałem się, że ptaki gniazdowały u niego także w takiej konstrukcji. Niestety minął kwiecień, a po nim maj, a czyże tylko jadły, śpiewały (samiec), kąpały się i fruwały ciesząc moje oczy. Niestety nie chciały zagniazdować, zupełnie nie interesując się przygotowanymi im do tego celu miejscami.
Para dorosłych ptaków odmiany nominatywnej – na obydwu zdjęciach samiec po prawej
Druga zaś, młoda para, prezentowała zgoła odmienne zachowanie. Po odłapaniu wczesną wiosną kanarków czyże zostały same w wolierze zimowiskowej (1,5x2x1m). I tu zaskoczenie – samiec zaczął nagle bardzo napastować samicę (jesienią i zimą obydwa osobniki żyły ze sobą w jak najlepszej zgodzie). Zawiesiłem dwa gniazdka, ale nie zmieniło to sytuacji – samiec był nieprzejednany w permanentnym gonieniu samicy. Czasami aż otwierał dziób w szale agresji i złowrogo stroszył skrzydła. Widząc, że nic z tego nie będzie oddałem ptaki koledze. Ten wpuścił je do obszernej woliery ogrodowej (8x3x3m), w której żyło (całorocznie) kilkanaście papuzików i trzciniaków (ptaki miały do dyspozycji ogrzewaną część zamkniętą). Nie minęło kilka godzin, jak kolega zadzwonił do mnie z informacją, że czyże właśnie się parzą i że samica zagląda do gniazdka zawieszonego w rogu pomieszczenia. Nie chciało mi się w to wierzyć, ale po 4 dniach zadzwonił ponownie i oznajmił mi z radością w głosie, że czyżyczka zniosła pierwsze jajo. Nie ukrywam, że byłem lekko zszokowany. Para ta wyprowadziła mu potem dwa razy po trzy młode. Oba ptaki żyły ze sobą w idealnej harmonii.
Jaja czyży w gnieździe
Samica czyża wysiadująca jaja w oryginalnym koszyku z witek brzozowych (z lewej) oraz w plastikowym (po prawej)
Wróćmy jednak do mojej starej pary czyży. Ukończyłem właśnie budowę większej woliery (2,5x2x1,3 m), którą wykończyłem z pietyzmem. Nie mając chwilowo pomysłu na jej zasiedlenie wpuściłem do niej ową parę. Ku mojemu zaskoczeniu ptaki parzyły się już na drugi dzień. W czasie krótszym niż tydzień samica zniosła pierwsze jajo w wiklinowym gnieździe umocowanym w rogu pomieszczenia. A zatem, zachowanie czyży w większej wolierze były takie same jak te, które zaobserwował u siebie kolega. Stara para wyprowadziła u mnie także dwa lęgi po dwa młode każdy. Jeden i drugi przypadek hodowlany jest dowodem na to, jak bardzo czyżyki kochają przestrzeń. Nie znaczy to oczywiście, że nie można rozmnażać ich w klatkach, ale moim zdaniem bezsprzecznie najlepsza jest dla nich większa woliera. W niej te ptasie mikrusy prezentują pełnię swych ciekawych zachowań i niemal ekspresowo odzyskują chęci do lęgów (które w nieodpowiednim, zwykle zbyt ciasnym pomieszczeniu były dotąd skutecznie tłumione). Niczym za dotknięciem czarodziejskiej różdżki, zmienia się ich behawior na taki, który uwielbia każdy prawdziwy hodowca.
Pisklęta czyża w wieku 5-6 oraz 11-12 dni życia
Czyże gniazdują zwykle dwa razy w roku. W warunkach naturalnych kuliste gniazdo w kształcie czarki jest bardzo dobrze ukryte na świerku, często na znacznej wysokości (niejednokrotnie powyżej 10 m), zbudowane misternie przez obydwoje rodziców. Samica składa 3-6 lekko zielonkawych, z rzadka rdzawo nakrapianych jaj, które sama wysiaduje przez 12-13 dni. Samiec w tym czasie jest bardzo opiekuńczy – troskliwie karmi partnerkę i trzyma się w pobliżu gniazda. W kilka dni po wykluciu się piskląt aktywnie włącza się w ich odchów. Młode opuszczają gniazdo w wieku około dwóch tygodni. Są jeszcze dokarmiane poza nim przez mniej więcej 2 tygodnie zanim staną się całkowicie samodzielne. Najlepiej jest, moim zdaniem, poszczególne pary hodowlane umieszczać w oddzielnych boksach woliery/klatkach.
Młode niedługo przed opuszczeniem gniazda
Czyże, jak wspomniałem, dobrze się oswajają i nie czują zbytniego lęku przed człowiekiem. Nie tłuką się jak opętane po klatce/wolierze w momencie zbliżania się opiekuna jak np. wspomniane wyżej dwa inne gatunki. Często wręcz przyfruwają do ręki, gdy opiekun napełnia ziarnem pojemnik lub wstawia naczynie ze świeżą wodą. Mając wówczas uchylone drzwiczki woliery (która nie ma tzw. przedsionka) należy przeto zachować zawsze czujność i daleko idącą ostrożność. Nietrudno bowiem o ewentualną ucieczkę takiego spoufalonego a nami podopiecznego na zewnątrz. Gdy do tego dojdzie, to szukaj wiatru w polu …
Podloty czyżyka po opuszczeniu gniazda są łagodne, spokojne i dobrze tolerują człowieka
Z żywieniem czyży w warunkach hodowlanych nie ma oczywiście żadnego problemu. Jedzą chętnie dedykowane dla nich mieszanki ziaren, które hodowcy często mieszają z tymi dla kanarków, szczygłów lub dzikiej drobnicy. Przyzwyczajone uwielbiają zielonkę (zwłaszcza mniszek lekarski i gwiazdnicę pospolitą), niektóre owoce (np. jabłko, kiwi) i warzywa (np. marchew, brokuły). W okresie zaś odchowu potomstwa czyżom można podawać żywe lub mrożone larwy owadów (najczęściej pinkę), ale nie jest to bezwzględnie konieczne [choć w naturze, w czasie lęgów, ptaki te zjadają spore ilości pokarmu pochodzenia zwierzęcego (owady i pajęczaki)]. Zamiast nich w zupełności wystarcza karma jajeczna z dodatkiem kruszonego biszkopta (w tym także markowa, sztuczna – sucha, wilgotna, z dodatkiem suszonych owadów itp.), skiełkowane ziarno oraz zielonki.
Czyże to ptaki niezaprzeczalnie piękne, a przy tym bardzo wdzięczne w hodowli, dostarczające opiekunowi ogrom wrażeń i satysfakcji
Na koniec dodam coś mało optymistycznego. Otóż zdarza się, że podloty padają bez wyraźnych objawów chorobowych. Wówczas najlepiej jest podeprzeć się wiedzą lekarza weterynarii specjalisty awiopatologa, który zapewne zleci kilka badań, np. kału na obecność pasożytów. Próby leczenia podopiecznych na własną rękę zwykle kończą się niepowodzeniem. Podobnie dzieje się w przypadku, gdy bezkrytyczne zaufamy niektórym targowym lub giełdowym sprzedawcom oferujących rozmaite, „cudownie” działające w ich subiektywnej opinii preparaty dla ptaków. Trzeba także uważać na podloty, które po usamodzielnieniu się powinny zostać oddzielone od rodziców, którzy podjęli kolejny lęg. Nierzadko bowiem przeszkadzają wchodząc im do gniazda, co może skończyć się potłuczeniem lub wyrzuceniem złożonych jaj.
Ten dobrze znany miłośnikom ssaków terrariowych gryzoń (Rodentia) należy do rodziny chomikowatych (Cricetidae). Niekiedy zwany jest chomikiem złocistym, a w jęz. angielskim: Golden Hamster lub Syrian Hamster. Ojczyzną gatunku jest Azja Mniejsza – wyżyna Aleppo w północnej Syrii i południowa Turcja (tereny suche, stepowe, półpustynne). Są tam postrzegane jako groźne szkodniki upraw rolnych, niemniej mają status zwierząt zagrożonych wyginięciem. Przypuszcza się, że w 1930 r. trzy lub cztery młode dzikie chomiki syryjskie zostały przywiezione z Syrii do Izraela, a następnie ich potomstwo trafiło do Europy i USA. W Polsce są znane od 1950 r. Prawdopodobnie wszystkie późniejsze pokolenia tych zwierząt w hodowlach amatorskich i laboratoriach są potomkami tych kilku syryjskich przodków.
Ważnym elementem diety chomików syryjskich są warzywa, owoce oraz siano i susze
Chomik syryjski dorasta do 19 cm, z czego na ogon przypada około 1,5 cm, i osiąga masę ciała nawet ponad 150 g. Ciało jest walcowate i krępe, a głowa okrągła. Ogon jest krótki, z rzadka owłosiony. Uszy są szerokie, owalne i sterczące, oczy duże, wyłupiaste. Po bokach ciała znajdują się gruczoły zapachowe, widoczne jako małe, ciemne plamki. Ich wydzielina służy do znakowania terenu. Omawiane gryzonie mają rozciągliwe torby policzkowe oraz długie włosy czuciowe (wibrysy). Kończyny są krótkie, piersiowe cztero-, a miedniczne pięciopalczaste. Zredukowany kciuk ma postać niewielkiego zgrubienia.
Chomiki syryjskie są wszystkożerne z przewagą w diecie pokarmu roślinnego
W niewoli wyhodowano dziesiątki odmian jednobarwnych, m.in. białą, czarną, złotą, albinotyczną, kremową, cynamonową, szarą, popielatą i inne. Występują także odmiany wielobarwne, ze znaczeniami, np. przepasana, szylkretowa, trójkolorowa, srokata. Ze względu na długość włosa wyróżniamy odmiany krótko- i długowłose (angorskie), reksy (gęsty skręcony włos) oraz satynowe (włos cienki, lśniący). Kolor oczu może być czarny, czerwony lub rubinowy. Przy przenoszeniu zwierzęcia postępujemy tak, że delikatnie, ale zdecydowanie chwytamy palcami (dość obszernie) za skórę na karku. Trzeba jednak uważać, by nie doprowadzić tu do wypadnięcia gałki ocznej.
Ustalanie hierarchii bywa niekiedy poprzedzone ostrymi walkami, dlatego zwierzęta te generalnie należy trzymać pojedynczo
Chomiki syryjskie są wszystkożerne z przewagą w diecie pokarmu roślinnego. Podstawą diety są gotowe mieszanki ziarniste lub dedykowane granulaty, a ponadto kasze, suchy chleb, gotowany makaron, ryż, warzywa, zielonki, owoce, siano i susze. Co jakiś czas (zwykle 1-2 razy w tygodniu) podajemy także niewielką ilość pokarmów pochodzenia zwierzęcego, np. chudy twaróg, ugotowane na twardo jajko kurze, larwy i postacie dorosłe owadów karmowych (świerszcze, karaczany, szarańcze, larwy mącznika młynarka, drewnojady, kiełże z rodzaju Gammarus), odrobina suchej lub mokrej karmy dla psów i/lub kotów, itp.
Chomiki syryjskie dają się oswoić, ale bywa, że są nieufne wobec człowieka, a zaskoczone przez niego (np. w czasie snu) potrafią dotkliwie ugryźć
Mniej więcej od 8. tygodnia życia chomiki stają się terytorialne. Dorosłe osobniki przejawiają wobec siebie agresję. Samica zwykle akceptuje samca tylko w okresie rui, a i tak ma to miejsce w atmosferze walk, pogoni i niesnasek. Osobniki dorosłe należy utrzymywać pojedynczo, a młode pochodzące z jednego miotu okresowo w grupach z podziałem na płci, zwykle do czasu osiągnięcia przez nie dojrzałości płciowej. Gryzonie te początkowo są nieufne wobec człowieka, można je jednak oswoić, o ile hodowca właściwie z nimi postępuje. W przeciwnym wypadku nierzadko kąsają, zwłaszcza po nagłym wybudzeniu ze snu lub wzięciu w dłonie.
Od lewej: Oseski odpowiednio w wieku 1, 2 i 3 dni
Mają bardzo dobrze rozwinięty węch i słuch, ale są krótkowidzami. Prowadzą samotniczy, nocny tryb życia. Potrzeby fizjologiczne załatwiają zwykle w jednym miejscu. W naturze reakcją na niesprzyjające warunki środowiskowe jest przystosowawcze spowolnienie procesów życiowych – zimą hibernacja, a latem estywacja. W hodowli domowej nigdy jednak nie powinno się do tego dopuszczać. Chomiki te dzięki torbom policzkowym mogą chować i przenosić pokarm oraz ściółkę, a następnie gromadzić je w kryjówce. Czasem w ten sposób przenoszą też oseski. Chętnie przekopują ściółkę i kąpią się w specjalnym piasku. W naturze kopią nory z kilkoma komorami – na gniazdo, spiżarnię, toaletę itp. Są dość niezdarnie i niechętnie się wspinają. Praktycznie nie wydają odgłosów. Występuje u nich zjawisko koprofagii. Dożywają ponad 3,5 roku.
Młode w wieku 5 (z lewej) i 9 dni (z prawej)
Walczące ze sobą osobniki wydają charakterystyczne odgłosy – tzw. szczękanie zębami. Kiedy osobnik dominujący spotyka podległego, ten ostatni wygina grzbiet i podnosi ogon. W celu podkreślenia dominacji osobnik stojący wyżej w hierarchii może wchodzić na stojącego niżej (obskakiwać go). Chomik śpi z położonymi po sobie uszami, gdyż ma bardzo wyczulony słuch i słyszy nawet ultradźwięki. Rubinowe oczy u przedstawicieli jasnych odmian barwnych zwykle z wiekiem ciemnieją. Przypuszcza się, że chomik syryjski, jako jedyny wśród gryzoni, widzi w pełnym zakresie długości fal świetlnych (światło zielone, niebieskie i czerwone).
Młode w wieku 10 dnisą przeurocze, ale oczy mają jeszcze zamknięte
Chomiki syryjskie są często utrzymywane w placówkach badawczych jako zwierzęta laboratoryjne. Naukowców interesuje przede wszystkim gen wywołujący u tych ssaków choroby mięśnia sercowego (kardiomiopatie) oraz zdolność chomików do metabolizowania znacznych ilości alkoholu (duża wątroba radzi sobie z dawkami 30–40-krotnie większymi niż u człowieka). Żołądek chomików jest dwukomorowy. W pierwszej części (tzw. przedżołądek) zachodzi trawienie wstępne, a w drugiej właściwe – z udziałem enzymów trawiennych. Ze względu na budowę anatomiczną wpustu żołądka zwierzęta te nie mogą zwracać pokarmu.
Od lewej: Młode w wieku odpowiednio 11,12 i 13 dni
Do chowu wystarcza dedykowana klatka (najlepiej metalowa, ale plastikowa także wchodzi w grę) lub terrarium o wymiarach dla jednego osobnika co najmniej 60 × 30 × 30 cm. Pomieszczenie powinno być wyposażone w drewniany domek z miękkim materiałem do budowy gniazda, kołowrotek o średnicy minimum 25, a najlepiej 28 cm, kartonowe rurki, labirynty itp. Za toaletę może posłużyć mały, ustawiony bokiem słoiczek albo specjalny plastikowy pojemnik (dostępny w handlu), wypełniony np. higroskopijnym żwirkiem absorbującym zapachy. Ewentualne półki powinny zajmować całe piętro, aby zwierzę nie próbowało z nich skakać, gdyż może to zakończyć się urazem. Dwa lub trzy razy w tygodniu udostępniamy pojemnik z piaskiem do kąpieli.
Młode w wieku 16 dni – już widzą (po lewej) i 20 dni (z prawej)
U samca odległość od odbytu do ujścia cewki moczowej jest znacznie większa niż u samicy, niekiedy dwukrotnie. Widoczna jest moszna, a tułów przy nasadzie ogona jest nieco wydłużony, z charakterystycznym „schodkiem”. Lepiej wyeksponowane są także boczne gruczoły zapachowe pokryte łojem. U samicy zwykle widoczne są sutki (7–11 par).
Chomiki syryjskie są dość niezdarnie i niechętnie się wspinają, niemniej klatka musi być dobrze zabezpieczona przed ucieczkami zwierząt
Chomik syryjski uchodzi za gatunek ten bardzo płodny. Zwierzęta osiągają dojrzałość płciową w wieku 5–8 tygodni (samice wcześniej), ale do rozrodu powinny przystępować osobniki przynajmniej 3,5-miesięczne. Cykl płciowy trwa 4-5 dni, a ruja od kilku do kilkunastu godzin (przy co najmniej 12-godzinnym dniu świetlnym). Biały woskowy czop zakrywający światło pochwy świadczy o skutecznym pokryciu samicy przez samca. Ciąża trwa zwykle 16–17 dni. Ruja poporodowa ma miejsce po 4–5 dniach i jest zwykle niepłodna. W miocie rodzi się od 2 do 20 młodych (przeważnie 6–8). Noworodki mają masę ciała około 2–3 g i wyrżnięte zęby. Są gniazdownikami. Mają zdolność wydawania ultradźwięków, które prawdopodobnie wzmacniają więź z matką.
U chomików syryjskich nierzadko ma miejsce kanibalizm, który wynika głównie ze stresu na jaki narażona jest matka
Po 5 dniach młode zaczynają porastać delikatną okrywą włosową (wcześniej widoczna jest pigmentacja skóry), a po 14–16 otwierają oczy. Odsadzamy je po 4 tygodniach. W roku możliwych jest 6–7 miotów, do czego w amatorskiej hodowli nie należy nigdy dopuszczać. Możliwe jest porzucenie potomstwa przez samicę lub kanibalizm. Przyczyną najczęściej jest stres (np. niepokojenie przez hodowcę bądź drapieżnika, np. kota), brak wody do picia, brak albo niedostateczna produkcja mleka u samicy, bardzo liczny miot i osłabiony instynkt macierzyński (np. spowodowany zbyt wczesnym dopuszczeniem do samca). Matka może zjeść cały miot albo tylko jego część.
Młode na krótko przed pierwszym opuszczeniem kryjówki – gniazda
Z chomikiem syryjskim spokrewniony jest znacznie od niego większy chomik europejski (Cricetus cricetus, ang. Black-Bellied Hamster), który zamieszkuje rozległy obszar Eurazji – od państw Beneluksu po Rosję i Chiny. Dorasta ponad 30 cm (plus ogon 3–5 cm), osiąga masę ciała nawet ponad 700 g i w naturze rzadko przeżywa 2 lata. W Polsce jest gatunkiem zagrożonym wyginięciem i prawnie chronionym. Można go spotkać w środkowej i południowej część kraju. Niektórzy badacze są zdania, że chomik syryjski jest mieszańcem, który powstał ze skrzyżowania chomika europejskiego z chomikiem chińskim (Cricetulus griseus).
Chomik syryjski odmiany nominatywnej najbardziej przypomina dzikiego chomika europejskiego (Cricetus cricetus) – gatunku prawnie chronionego, znajdującego się na liście zwierząt zagrożonych wyginięciem i objętego programami reintrodukcji
Teraz jednak chciałbym opisać niecodzienny behawior, jaki miałem okazję obserwować podczas tegorocznych lęgów u kanarków Fiorino. Więcej o tej rasie pisałem tu:
Po zimowej selekcji umieściłem na lęgi samca i dwie samice w dedykowanej wolierce. Obie samice (szafirowa i jasnożółto-biała) były siostrami i szybko zajęły koszyczki lęgowe zawieszone po przeciwległych stronach. Nie podkradały sobie materiału do budowy gniazda, co nierzadko ma miejsce w przypadku chowu grupowego lub haremowego. Obie niemal jednocześnie zniosły jaja, które sumiennie wysiadywały. Po 13 dniach inkubacji u jednej wykluły się 4, a u drugiej 3 pisklęta. Samiec troskliwie karmił obie partnerki. Lepszą matką okazała się być samica jasnożółto-biała. Młode szafirowej były bowiem niedożywione, a gdy jedno z nich padło zdecydowałem się na przełożenie dwóch pozostałych do gniazda siostry. Ich matka niemal od razu zaczęła się interesować potomstwem siostry. Od tej chwili obie samice wraz z samcem z podziwu godnym oddaniem karmiły szóstkę młodych. Szafirowa poniekąd „obudziła” w sobie instynkt macierzyński i okazała się być wzorową matką lub raczej ciotką 😊
Samiec szek Fiorino wraz z samicą szafirową Fiorino
Odnośnie behawioru samca to także miałem taką oto obserwację. Otóż, osobnik ten wyraźnie nie tolerował niektórych podlotów własnej płci. Jego agresja następowała mniej więcej w 10 dni po opuszczeniu przez nie gniazda. Wówczas ojciec gonił je, przeganiał skąd tylko mógł, dziobał i ranił w głowę. W zeszłym roku, w wyniku takiej właśnie agresji samca straciłem pięknego młodziaka. Mając to przykre zdarzenie w pamięci szybko oddzieliłem najbardziej prześladowane dwa podloty do wolierki obok. Ptaki widziały się z osobnikami dorosłymi przez oddzielającą je siatkę (oczka 1×1 cm). Ku mojemu zaskoczeniu samiec niebywale spotulniał, okazywał niczym nieskrępowaną troskliwość i często karmił przez oczka siatki do niedawna prześladowane młode. Minęły trzy dni, a ja pomyślałem, że w takim razie na nowo połączę młodziaki z rodzicami (i ciotką), bo samcowi najwyraźniej przeszła agresja. Nic bardziej mylnego – gdy tylko wpuściłem podloty do zajmowanej przez niego wolierki następował bezpardonowy atak. Szybko więc ponownie oddzieliłem nieszczęśników, a ich ojciec jak gdyby nigdy nic dalej karmił je pieczołowicie przez siatkę 😊
Podczas pierwszego lęgu samice zajmowały oddzielne gniazda, ale przy drugim obie zniosły jaja w jednym, gdzie następnie wspólnie je wysiadywały
Tymczasem obie samice przystąpiły do ponownego lęgu. Tym razem zniosły w sumie 9 jaj w jednym gnieździe. Wspólnie też je wysiadywały. Wykluły się 4 pisklęta, które z sukcesem obie odchowały.
Sześć młodych z pierwszego lęgu zostało odchowanych przez 3 dorosłe ptaki
Często hodowcy są zdania, że kanarki najlepiej jest rozmnażać w parach lub zabierać samca po zniesieniu przez samicę czwartego jaja. Moim zdaniem chów w wolierze, w niewielkim haremie, jest jednak ciekawszy pod względem różnorodności zachowań ptaków. Nie polecam natomiast chowu grupowego, gdzie kilka samców połączonych jest z kilkunastoma samicami. Tu zawsze są straty wywołane niesnaskami, wzajemną agresją, walką o dominację, gniazda, materiał do ich budowy itp. Ponadto zwykle niełatwo jest ustalić pochodzenie młodych, a nierzadko jest to po prostu niemożliwe itp.
Zdrowe podloty zawsze cieszą hodowcę najbardziej. Na trzecim zdjęciu widoczna samica jasnożółto-biała
Ta piękna, niewielkich rozmiarów ryba należy do rodziny pielęgnicowatych (Cichlidae). Umownie można ją zaliczyć do tzw. muszlowców fakultatywnych, czyli takich, które do rozrodu nie wymagają bezwzględnej obecności pustych muszli w zbiorniku (w przeciwieństwie do gatunków obligatoryjnych). Zadowalają się bowiem także innymi rodzajami kryjówek, np. wykopanymi lub wydrążonymi w dnie jamkami (np. pod osłoną kamienia), tunelami (podłoże musi zawierać wtedy znaczną komponentę mułu, aby być wystarczająco zbitym, co zapewnia trwałość konstrukcji), bądź też rozmaitymi rurkami – ceramicznymi lub wykonanymi z PCW.
L. signatus zazwyczaj utrzymujemy parami, ale można także w niewielkim haremie
W naturze L. signatus jest gatunkiem endemicznym pochodzącym z jeziora Tanganika. Występuje w określonych jego obszarach. I tak, spotykany jest w Tanzanii, na wschodnim brzegu jeziora, w środkowej jego części (Kasongola, Kekese), w części południowej, na terenie Zambii (Chimba, Munshi) oraz na zachodnim brzegu w DRK (Moba). Ryby bytują w przybrzeżnych strefach jeziora na głębokości od kilku do nawet 50 m, gdzie dno pokryte jest piaskiem, mułem, bądź jednym i drugim, z miejscowo rozrzuconymi skałkami, kamieniami i skupiskami muszli ślimaka Neothauma tanganvicense.
Samiec– widać liczne, ciemnobrązowe poprzeczne pręgi po bokach ciała oraz jaśniejsze i ciemniejsze wzorki na płetwach nieparzystych
Gatunek mało płochliwy, ale terytorialny – samce są wobec siebie dość agresywne. Także samice często wzajemnie się przeganiają z rewirów zajętych wokół kryjówek. Jeśli zaś chodzi o relacje z innymi gatunkami muszlowców, to moje obserwacje są dwojakie. Raz bowiem para będąca w moim posiadaniu zupełnie nie radziła sobie w towarzystwie dorosłych N. similis i N. brevis. „Signatusy” były przez nie ustawicznie nękane i przeganiane. Doszło nawet do tego, że zaczęły chować się wśród rzadkich kęp roślin podwodnych, bo nie pomagało nawet ukrycie się w muszli. W trosce o życie i zdrowie ryb jedynym wyjściem było ich odłowienie i przeniesienie do innego zbiornika. W nim odżyły już po kilku dniach. Co ciekawe, po około miesiącu do wspomnianego akwarium ogólnego została wpuszczona nowo zakupiona para omawianego gatunku. Ta manifestowała zgoła odmienne zachowania. Przede wszystkim ryby były bardzo żywiołowe i nieprzejednane w obronie zajętego terytorium. Ani na chwilę nie pozwalały na wtargnięcie w jego granice jakiemukolwiek intruzowi (nawet maksymalnie wyrośniętym samcom „similisa”). Każdy był bowiem natychmiast przez nie gorliwie, zaciekle i bezpardonowo atakowany i przeganiany. Generalnie nie powinno się utrzymywać „signatusów” z innymi muszlowcami i najlepiej jest przeznaczyć dla nich akwarium jednogatunkowe. Niemniej nie brakuje zwolenników ich chowu z innymi gatunkami tanganidzkimi, szczególnie otwartej toni, np. z rodzaju Paracyprichromis.
Samica– w części brzusznej widać opalizującą, żółto-złotą (czasami lekko miedzianą), dość dużą i bardzo dekoracyjną, owalną plamę
Zazwyczaj, w okresie spoczynku płciowego, samce i samice zajmują oddzielne kryjówki, nierzadko mniej lub bardziej od siebie oddalone. U nas prawie zawsze były nimi puste muszle ślimaków (głównie winniczków), które ryby obierały w obrębie strzeżonych przez siebie terytoriów. Nie zawsze muszle muszą znajdować się w bezpośredniej bliskości – raz obserwowałem sytuację, gdzie zajęte zostały różne muszle leżące po obu stronach sporego, niebyt wysokiego kamienia. Samce częściej, moim zdaniem, przebywają w pobliżu lub w obrębie rewirów samic (niekiedy nawet kilku, np. w chowie haremowym). W tym czasie można zauważyć podziwu godne zachowanie mleczaka, który majestatycznie napina przed samicą swe płetwy przyozdobione pięknymi nań wzorkami. Wygląda to iście imponująco (patrz zdjęcia). Niemniej to do samicy należy główna inicjatywa w zalotach. Dopiero po dobraniu się pary [Panuje dość powszechna opinia, jakoby u L. signatus były one raczej luźno ze sobą związane i niezbyt zażyłe. Jednakże w sytuacji, gdzie tarlaki wykazują podziwu godną zgodność, determinację i odwagę można mieć uzasadnioną co do tego wątpliwość (przynajmniej w niektórych wypadkach)] dana kryjówka może (ale nie musi) być przez dłuższy czas wykorzystywana przez obydwa osobniki, a szczególnie przez ikrzycę. Samiec bowiem rzadko do niej wpływa (jeśli już to okazjonalnie i na chwilę, najczęściej nie cały, lecz np. do połowy ciała), a zazwyczaj tylko „przysiada” u jej wejścia. Ryby mogą też przekopywać piasek w jego pobliżu i częściowo je zasypać (czasami bardzo znacznie), formować wokół małe dołki, kopczyki, podkopywać sąsiadujące kamienie, nieznacznie przesuwać sąsiednie muszle itp. Niepokojone przez współmieszkańców akwarium „signatusy” mogą zmienić kryjówkę na inną, położoną w zupełnie innym miejscu. Czasami zdarza się, że po jakimś czasie ryby powracają do tej zajmowanej uprzednio.
U L. signatus pary powszechnie uchodzą za raczej luźno ze sobą związane i niezbyt zażyłe. Jednakże w sytuacji, gdzie tarlaki wykazują podziwu godną zgodność, determinację i odwagę można mieć niekiedy uzasadnioną co do tego wątpliwość …
Omawiane ryby zazwyczaj utrzymuje się parami, ale równie dobrze sprawdza się ich chów w haremie (samiec x 2-3 samice), a w dużym zbiorniku także grupowy z przewagą samic, np. 3×6-7. Dla pary wystarcza zbiornik o pojemności około 60 l, przy czym jego wysokość może nie przekraczać 20 cm. Jako podłoża najlepiej użyć drobnego piasku, którego warstwa powinna wynosić 4-6 cm. Elementami wystroju są zwykle kamienie, a jako kryjówki doskonale sprawdzają się puste muszle po ślimakach, głównie winniczkach (w zbiorniku gatunkowym dla pary wystarczają 2-3, a w ogólnym 4-5, zgrupowanych wyspowo, co kilkanaście cm) i/lub wspomnianych we wstępie rurek (średnica 1-2,5 cm i długość od 5 do 15 cm). Te ostatnie dobrze jeśli są z jednej strony zaślepione. W charakterze zaślepki można użyć muszli ślimaka winniczka, którą nakładamy na jeden z końców rurki i uszczelniamy silikonem. Zaleca się, aby rurki umieszczać w podłożu (zwykle do głębokości 2-5 cm), chyba najlepiej pod skosem. Można użyć także wielu innych kryjówek, np. przeznaczonych dla krewetek lub zbrojników (nieduże jaskinie, łączone zestawy rurek, itp.). Choć rośliny są tu niepotrzebne, to naszym zdaniem, warto pokusić się o skromną choćby uprawę wybranych gatunków – ryby ich nie niszczą i nie wykopują z podłoża (chyba, że przypadkiem). W akwariach z L. signatus dobrze rosną przydając jednocześnie walorów dekoracyjnych, m.in. rogatek sztywny (w formie zwartych kęp), nurzaniec z rodzaju Vallisneria oraz przytwierdzone do niektórych kamieni anubiasy. W jednym z moich zbiorników występuje bujna roślinność pływająca w postaci zwojów moczarki argentyńskiej.
Piękne wybarwione, dorodne samice L. signatus to chluba każdego hodowcy
Woda powinna być w miarę twarda (do 25°n), o odczynie zasadowym (pH 8,0-9,0) i temperaturze 23-26°C. Wydajna filtracja i jej dobre natlenienie oraz regularne, cotygodniowe podmiany około 10-15% objętości na świeżą, ale odstaną to podstawa zachowania optymalnego dobrostanu ryb. W naturze „signatusy” zjadają przede wszystkim niewielkich rozmiarów skorupiaki (widłonogi) i larwy owadów. Ich żywienie w warunkach akwariowych nie przedstawia większego problemu, ale pokarm musi być dostosowany do wielkości otworu gębowego ryb. Chętnie pobierana jest zarówno markowa karma sucha, zwłaszcza płatkowa o wysokiej zawartości białka, także, choć w mniejszej ilości, wyprodukowana na bazie spiruliny), jak i mrożona oraz żywa (oczlik, rozdrobniony mysis lasonogi, artemia, larwy owadów, okazjonalnie siekany rurecznik). Ryb w żadnym wypadku nie wolno przekarmiać, a zadana porcja powinna być zjadana w ciągu 1-2 minut.
Para z narybkiem w muszli. Wzmożoną nerwowość wykazuje tu szczególnie samiec.
Ta subtelnie, ale charakterystycznie ubarwiona jajożyworodna ryba (pomarańczowo-czerwone i czarne oraz pomniejsze – niebieskie znaczenia) należy do rodziny piękniczkowatych (Poeciliidae). W języku angielskim zwana jest: Cardinal Brachyrhaphis, Cardinal Brachy lub Olomina. Jej ojczyzną są wody Ameryki Środkowej – tereny Kostaryki (dorzecze Rio Terraba) i Panamy (dorzecze Río Chiriquí).
Dorosłe samice
Ubarwienie ryby jest stonowane, szaro-jasnobrązowe z oliwkowym lub niekiedy zielonkawym odcieniem. Po bokach ciała widnieje 9-12 ciemnych, poprzecznych pręg, które mogą być mniej lub bardziej widoczne (zwłaszcza u samca) w zależności od stanu emocjonalnego osobnika. Płetwa grzbietowa jest żółto-pomarańczowa do pomarańczowo-czerwonej z czarną, cienką, górną krawędzią. Także płetwa odbytowa, a niekiedy i ogonowa mogą w ograniczonym, niewielkim zwykle stopniu mieć żółtawe, bądź blado pomarańczowe zabarwienie. U nasady tej pierwszej widnieje dobrze widoczna czarna plama przechodząca u samicy klinowato na przednią część wspomnianej płetwy i biegnąca aż do jej dolnej krawędzi (oprócz niej samica ma także mniej lub bardziej wyraźną, ciemną plamę ciążową, położoną kilka milimetrów dogłowowo, na tylnym krańcu jamy brzusznej), a u samca na średnio długie gonopodium. Narząd kopulacyjny jest dwubarwny – z wierzchu czarny, a od spodu blado żółty, co czasem trudno jest dostrzec. Jego koniuszek może być prosty lub lekko wygięty w przód, a na dwóch rurkowatych wyrostkach biorących udział w kopulacji znajdują się haczykowate twory (na trzecim ich brak lub są w formie szczątkowej). Brzegi płetwy odbytowej i ogonowej połyskują na niebiesko, względnie turkusowo (refleksy te mogą występować także w wielu innych miejscach w dolnej zwykle połowie ciała). U samicy przednia, dogłowowa krawędź tej pierwszej może być biała. Ma ona także bardziej zaokrągloną partię brzuszną, jest bardziej krępa, masywniejsza i przede wszystkim większa – dorasta do około 6 cm. Smukłej postury samiec jest od niej o 2-2,5 cm mniejszy, ale ogólnie cokolwiek barwniejszy. Łuski u obydwu płci mają w większości czarną, cienką obwódkę, co tworzy osobliwy koronkowy wzór na ciele (głównie w jego górnej części).
Dorosłe samce
W odpowiednich warunkach środowiskowych „brachy” uchodzą za ryby wytrzymałe, odporne na choroby i łatwo przystosowujące się do wielu różnych warunków poza oczywiście skrajnymi. Są przy tym ruchliwe (zwłaszcza samce), szybko pływające, dość zwinne (czasami wręcz żywiołowe) oraz silne i skoczne (konieczne jest dobre przykrycie zbiornika). Po przeniesieniu w nowe miejsce (zwłaszcza do zbyt małego akwarium lub wypełnionego wodą o znacznie niższej temperaturze niż ta, w której przebywały dotychczas) mogą dość długo pozostawać mało aktywne i wysoce bojaźliwe (dotyczy to zwłaszcza samic, które poza okresami karmienia przebywają częstokroć w kryjówkach). W optymalnych warunkach, w miarę jednak upływu czasu stają się coraz bardziej ruchliwe, ufne i śmiałe. Niemniej często nadal zachowują pewien dystans wobec obserwatora, który jednak zupełnie zatracają w czasie karmienia (żarłoczność).
W odpowiednich warunkach środowiskowych B. roseni uchodzą za ryby wytrzymałe, silne i odporne na choroby, a przy tym ruchliwe i zwinne
Agresja wewnątrzgatunkowa nie jest zbyt nasilona, o ile ryby utrzymywane są w grupie o odpowiedniej proporcji płci (czytaj poniżej). Samce mogą się nawzajem przeganiać i atakować, ale zwykle nie robią sobie krzywdy, o ile akwarium jest odpowiednio urządzone. Także pomiędzy samicami dochodzi okazjonalnie do niesnasek, których źródłem są zwykle przetasowania w hierarchii grupy. Przy zachowaniu wspomnianej, prawidłowej proporcji płci wzmożona napastliwość ze strony samców nie stanowi dla tych ostatnich większego problemu. Znacznie gorzej natomiast sytuacja przedstawia się, gdy ryby utrzymywane są w proporcji płci 1:1, co nie powinno mieć miejsca. Nie zauważyłem, aby B. roseni jakoś szczególnie atakowały inne ryby, zwłaszcza stadne i szybko pływające, sumowate, zbrojniki, spokojne, nieduże pielęgnicowate itp. Niemniej w zbiorniku z podrośniętymi mieczykami obserwowałem jak samce notorycznie przeganiały te pierwsze nie robiąc im wszakże krzywdy, a jedynie zaburzając dobrostan. Nie brakuje jednak autorów, którzy przestrzegają przed łączeniem „brachów” z innymi gatunkami, zwłaszcza o wydłużonych płetwach (podgryzanie). Trzeba zatem mieć to na uwadze i unikać ryzykownego doboru obsady. W akwarium omawiane ryby zajmują zwykle środkową warstwę wody. W optymalnych warunkach dożywają do około 5 lat.
Pięknym elementem ubarwienia ryby jest m.in. płetwa grzbietowa. Może być ona żółto-pomarańczowa do pomarańczowo-czerwonej z czarną, cienką, górną krawędzią
Brachyrhapsis roseni to gatunek umiarkowanie stadny. Ryby zatem należy utrzymywać w grupach złożonych z kilku, a najlepiej kilkunastu osobników. Na jednego samca powinny przypadać co najmniej dwie, a najlepiej trzy samice. Dla standardowego zestawu złożonego z dwóch samców i 6 samic dobrze jest przeznaczyć zbiornik o pojemności minimum 80 l. Ze względu na znikomą dostępność ryb i ich specyficzny behawior zalecam utrzymywać je w akwarium jednogatunkowym. Woda w nim powinna być umiarkowanie twarda do bardzo twardej (do 18°n), o odczynie obojętnym do zasadowego (pH 7,0-8,5) i temperaturze 22-26C, zawsze dobrze natleniona. Niemniej w warunkach naturalnych ryby znajdowano także w siedliskach o wodzie miękkiej (4-5°n) i lekko kwaśnej (pH 6,5). Bez większego problemu i nijakiej szkody dla zdrowia można je przyzwyczaić do chowu w zbiorniku nieogrzewanym, ale proces ten musi przebiegać stopniowo i najlepiej rozpocząć go na wczesnym etapie życia zwierząt. Wskazuje to na dużą plastyczność gatunku pod względem przystosowania się do rozmaitych warunków środowiskowych. Dodatek do wody soli kuchennej niejodowanej nie jest potrzebny. Wskazany jest natomiast lekki jej ruch, który w zupełności zapewni wewnętrzny filtr gąbkowy typu powerhead. Na dno dajemy najlepiej 2-5 cm warstwę średnio grubszego żwirku, ale praktycznie możemy użyć każdego rodzaju podłoża byle miał on ciemny odcień (przy zbyt jasnym oraz intensywnym oświetleniu ryby wyraźnie bledną). Z elementów dekoracyjnych możemy wykorzystać kamienie (otoczaki, a także płaskie postawione na sztorc). Także jeden lub dwa niewielkie korzenie lub łupina kokosu nie zaszkodzą, bo raczej nie wpłyną znacząco na zmianę odczynu wody.
Bogata szata roślinna w zbiorniku gwarantuje dobre samopoczucie ryb, niemniej wolne strefy do swobodnego pływania powinny być zapewnione
Nieodzowne są natomiast rośliny i to zarówno podwodne, jak i pływające. Wśród nich „brachy” znajdują schronienie i bezpieczne ostoje. Trzeba jednak pamiętać o pozostawieniu wolnych stref do swobodnego pływania i karmienia. Jak przystało na żyworódkę ryby te mają szybką przemianę materii i będąc przy tym żarłocznymi wydalają spore ilości odchodów. Stąd też konieczne są cotygodniowe podmiany wody na świeżą, ale odstaną w objętości 20-30%. Czynność tę najlepiej jest połączyć ze starannym oczyszczaniem dna z wszelkich zalegających na nim resztek organicznych. Także wydajny system filtracyjny jest tu nieodzowny, a w okresie letnich upałów dodatkowo wskazane jest uruchomienie napowietrzacza.
Ze względu na specyficzny behawior ryb najlepiej jest przeznaczyć dla nich akwarium jednogatunkowe
W naturze głównym pokarmem B. roseni są owady i ich larwy. W akwarium zjadają karmę każdego rodzaju, ale ich dieta powinna być oparta głównie na pokarmach pochodzenia zwierzęcego (żywe, mrożone lub suche z wysoką zawartością białka). Z największą ochotą rzucają się na żywe larwy komarów, ochotek, wodzienia oraz rureczniki, wazonkowce, zooplankton itp. Z uwagi na znacznego stopnia łakomstwo ryb trzeba zwracać baczną uwagę na to, aby ich nie przekarmiać. W przeciwnym razie szybko ulegną otłuszczeniu, a woda straci swą dobrą jakość (rozkład niedojedzonych resztek karmy zwiększa stężenie związków azotu w wodzie i pochłania duże ilości tlenu). Co ciekawe, dieta bogata w białko zwierzęce, która przynajmniej teoretycznie powinna zmniejszać nasilenie kanibalizmu w tym przypadku nie spełnia takiej funkcji lub też spełnia ją w minimalnym stopniu – takie są moje obserwacje.
B. roseni mogą atakować inne ryby, zwłaszcza mające wydłużone płetwy. Trzeba zatem mieć to na uwadze i unikać ryzykownego doboru obsady w akwarium zespołowym
Omawiany gatunek jest mało płodny [po ciąży trwającej 4-6 tygodni samica rodzi od kilku (3-9) do dwudziestu kilku młodych, rzadko kiedy więcej], to dodatkowo uchodzi za zajadłego i nieprzejednanego kanibala. „Brachy” potrafią w krótkim czasie ogołocić z nowo narodzonego narybku nawet gęste połacie roślin pływających. Niemniej, jeśli hodowca w porę podejmie działanie, to ma dużą szansę na odłowienie choćby kilku osobników do oddzielnego zbiornika. W warunkach amatorskich w zupełności to wystarcza. Jeśli jednak chcemy odchować bardziej liczne potomstwo wówczas należy ciężarną samicę przenieść do oddzielnego, odpowiednio wcześniej urządzonego kotnika. Nie może zabraknąć w nim różnorodnej roślinności (np. paprocie z rodzaju Ceratopteris, jezierze z rodzaju Najas, wgłębka wodna, pistia rozetkowa, limnobia z rodzaju Limnobium, paprocie wodne, kłęby moczarki, rogatka lub wywłócznika, mchy itp.) oraz kryjówek (kamienie ustawione pod różnymi kątami). Podłoże zaś powinien stanowić dość gruby żwir. Zbiornik napełniamy świeżą, ale dobrze odstaną wodą, instalujemy w nim mały, gąbkowy filtr bez obudowy (chroniącej gąbkę) lub napędzany brzęczykiem, względnie uruchamiamy sam napowietrzacz o małej mocy.
W odpowiednich warunkach środowiskowych „brachy” uchodzą za ryby wytrzymałe, odporne na choroby i łatwo przystosowujące się do wielu różnych warunków poza oczywiście skrajnymi
Na czas porodu kotnik powinien być częściowo lub całkowicie osłonięty, np. ciemnym papierem, tekturą. Optymalna, moim zdaniem, jego pojemność to około 15 l. Samica może przebywać w nim luzem (jednak, gdy poród nastąpi pod nieobecność hodowcy to młode mogą zostać przez nią wyjedzone co do jednego) lub w specjalnym kojcu (koszyczku) porodowym o ażurowych ścianach i dnie. Ten ostatni wariant jest znacznie lepszy i daje narybkowi większe szanse na przeżycie. Jednakże dostępne w handlu koszyczki mogą okazać się zbyt małe dla wyrośniętych samic tego gatunku, które umieszczone w nim przeżywają wzmożony stres. Można zatem wykonać go samemu używając jakiejś plastikowej konstrukcji obciągniętej następnie siatką o oczkach o średnicy około 4 mm. Jeszcze inną alternatywą jest wykorzystanie tzw. kojca podwójnego – włożony jeden w drugi, przy czym ten większy jest obciągnięty znacznie gęstszą siatką, przez której oczka narybek nie ma możliwości przepłynięcia. Dzięki temu można go zawiesić także w akwarium gatunkowym, a nawet w ogólnym. Trzeba zawsze pamiętać o bardzo delikatnym obchodzeniu się z ciężarnymi samicami i wyławianiu ich z najwyższą ostrożnością. Nasilony stres może bowiem prowadzić nie tyle do poronień zarodków (omawiane ryby są na niego zdecydowanie bardziej odporne niż np. pospolite molinezje ostrouste) co do nasilenia się kanibalizmu wobec potomstwa.
Omawiany gatunek jest mało płodny i uchodzi za zajadłego kanibala. U góry widoczny kojec porodowy pojedynczy (z lewej) i podwójny (z prawej)
Odchów narybku na ogół nie przedstawia większych problemów. Jego żywienie może być oparte zarówno na bazie pokarmów żywych (larwy solowca, najdrobniejsze rozwielitki i oczliki, węgorki octowe, gniecione doniczkowce i ochotki, drobniutko siekane rureczniki itp.), mrożonych (moina, cyklop, bosmina itp.), jak i sztucznych, suchych (prestartery lub odpowiednio rozdrobnione karmy dla ryb dorosłych). Młode karmimy kilkakrotnie w ciągu dnia, zwracając szczególną uwagę na to, aby zadany pokarm był zjadany w całości w ciągu najwyżej kilku minut (poza wioślarkami i larwami solowca, które mogą dłużej utrzymywać się w toni wodnej). Po około 3-4 tygodniach od urodzenia przenosimy przychówek do obszernych, nasłonecznionych i wypełnionych świeżą, odstaną wodą zbiorników odchowalni.
Ten piękny, nieduży (dorasta do około 13 cm) ptak, potocznie zwany przez hodowców „majorem”, należy do rodziny łuszczakowatych, czyli ziarnojadów, inaczej ziębowatych (Fringillidae). Jest to rodzina zlokalizowana w obrębie rzędu wróblowych (Passeriformes). Szczygieł syberyjski to jeden z 14 podgatunków szczygła (Carduelis carduelis), zamieszkujący w naturze Syberię (część południowo-zachodnia i południowo-środkowa). Są to ptaki bardzo sympatyczne i wdzięczne w hodowli, charakterystycznie, pięknie ubarwione (m.in. czerwono-czarna maska na głowie otoczona na biało oraz czarno-żółte znaczenia na skrzydłach), przyjemnym śpiewie i typowych ptasich kształtach. Na chów i rozmnażanie szczygłów w niewoli konieczne jest stosowne zezwolenie, które jednak nie dotyczy mutacji barwnych (np. Agat, Feo, Pastel, Albino, Isabel, Eumo, Whitetop, Opal, Wittkop, Topaz, Rublutino, Satin, Brown, Lutino, Noire i inne). Znane są także mieszańce międzygatunkowe powstałe z krzyżówek szczygła z kanarkiem, dzwońcem, czyżem itp.
Ryc. Cezary Wójcik
Szczygły syberyjskie to ptaki piękne i bardzo dekoracyjne
Szczygły syberyjskie można utrzymywać parami w wolierach zewnętrznych (oczywiście wykonanych według wszystkich kanonów sztuki, czyli odpowiednio osłoniętych, urządzonych, zwykle z doświetlaniem światłem sztucznym w razie potrzeby) lub też w klatkach. W przypadku tych ostatnich dla pary zaleca się wymiary co najmniej 120x50x60 cm. W chowie omawianych ptaków ważne są, moim zdaniem, trzy okresy ich życia: 1) wiosenne parowanie i pobudzanie do lęgów, 2) same lęgi, czyli odchów młodych oraz 3) pierzenie. Odpowiednia dieta ma tu kluczowe znaczenie. W pierwszym okresie ważne są m.in. kiełki (raczej mniejsze, młode niż większe, przerośnięte), w drugim: zwiększone porcje suchego jajka (może być z dodatkiem naturalnego, ugotowanego na twardo) oraz karma żywa, np. pinka, czyli larwy much (często są mrożone). W trzecim okresie ważne są przede wszystkim witaminy (np. podawane co jakiś czas do wody) oraz związki mineralne (np. sepia, grit, piasek).
Hodowca szczygłów syberyjskich powinien mieć zaufanego lekarza weterynarii specjalistę awiopatologa, gdyż bez profesjonalnej pomocy niekiedy nie da się samemu zapanować nad potencjalnymi chorobami i/lub pasożytami
Hodowcy zapewniają swoim podopiecznym również ocet jabłkowy (z preparatami zakwaszającymi trzeba jednak bardzo uważać, dużo na ten temat czytać i bazować na doświadczeniach kolegów hobbystów o dłuższym stażu). Podstawą żywienia szczygłów są oczywiście mieszanki ziaren dla łuszczaków. Każdy hodowca ma tu swoje ulubione, tego producenta, do którego ma największe zaufanie. Na rynku jest spory ich wybór. Uważam, że nieodzowne są wszelkie warzywa i owoce (brokuły, jarmuż, szpinak, buraki, marchew, jabłko itp.), a także zielonki, w tym zioła, np. gwiazdnica pospolita (niektórzy podają ją całorocznie), mniszek lekarski, rdest ptasi, bazylia, pokrzywa, babki, ikro liście słonecznika itp. Z innych dodatków podawanych czasami przez hodowców można wymienić, m.in.: nasiona lub kwiatostany roślin dzikich (np. ostu, szczeci, traw i chwastów łąkowych), ostropest, kardi, proso (także w kłosach), aksamitki lub nagietki (liście i kwiaty, zwłaszcza świeże, ale także suszone) – zawierające przede wszystkim naturalne barwniki.
W czasie wysiadywania jaj samica jest często karmiona przez samca. Należy zapewnić jej absolutny spokój i lekkie choćby przysłonięcie gniazda
Niekiedy nie jest łatwo, zwłaszcza początkującemu hobbyście określić w 100% płeć młodych ptaków, zwłaszcza niewypierzonych i reprezentujących mutację barwną. Doświadczeni hodowcy nie sprawia to zwykle trudności, choć czasami i oni mają tu wątpliwości. Niestety w hodowli szczygłów nie zawsze wszystko idzie tak, jak byśmy sobie tego życzyli. Zdarza się, że niektóre osobniki marnują lęgi, gdyż połączona przez hodowcę para nie jest ze sobą kompatybilna i zgodna. Trzeba wówczas wymienić jednego z partnerów na innego. Samice zwykle dobrze wysiadują jaja, ale nie zawsze sumiennie karmią potomstwo. Bywa, że wylęgnie się 5 piskląt a odchowa tylko jeden lub dwa. Odwiedzając znajomych hodowców zauważyłem także, że szczególnie narzekają oni na niektóre samce, które potrafią być dalece agresywne wobec swego potomstwa. Wówczas, albo wyrzucają z gniazda ledwie wyklute pisklęta, albo ranią lub zabijają podloty.
Pisklęta wykluwają się po około 13 dniach wysiadywania jaj. Gniazdo opuszczają w wieku kilkunastu dni, ale są nadal poza nim dokarmiane przez 10-14 dni
Prawdziwą zaś zmorą hodowców są upadki młodych, zdawałoby się już odchowanych osobników. W grę mogą tu wchodzić drobnoustroje chorobotwórcze i/lub pasożyty. Bez szczegółowej diagnostyki z pomocą lekarza weterynarii specjalisty awiopatologa nie da się samemu ustalić przyczyny upadków, a tym bardziej szybko ją zneutralizować. Najczęściej konieczna staje się wówczas kuracja antybiotykowa i/lub p-pasożytnicza i to niekiedy z użyciem więcej niż jednego leku.
Bywa, że podloty szczygłów są dość wrażliwe na niesprzyjające warunki środowiskowe. Należy przeto zapewnić im jak najlepszy dobrostan
W Polsce szczygieł (Carduelis carduelis) objęty jest ścisłą ochroną. Ornitolodzy zgodnie potwierdzają fakt, że niestety liczebność gatunku uległa w ostatnich latach znacznemu zmniejszeniu.
Po lewej samiec. Po prawej para podczas lęgów w wolierze zewnętrznej
O tej pięknej rybie z rodziny guramiowatych (Osphronemidae) pisałem już wcześniej na blogu. Teraz chciałem pokazać na zdjęciach piękno barw, przede wszystkim samców oraz podzielić się z Państwem najważniejszymi spostrzeżeniami hodowlanymi.
Samiec prętnika karłowatego odmiany niebieskiej
Usposobienie prętnika karłowatego jest zwykle towarzyskie i łagodne wobec innych mieszkańców akwarium, choć w okresie okołotarłowym może się to zmienić (samiec staje się wówczas terytorialny i atakuje zbliżających się do gniazda intruzów).
Pięknie ubarwiony samiec prętnika karłowatego formy nominatywnej
Prętniki karłowate to generalnie ryby mało wymagające, ale preferujące „dojrzałe” akwaria, wypełnione tzw. starą wodą.
Samica prętnika karłowatego jest diametralnie skromniej ubarwiona
Prętniki są niewybredne pod względem rodzaju podawanego im pokarmu i do tego bardzo żarłoczne. Zadowalają się praktycznie każdym jego rodzajem (wszystkożerność), byle był on dostosowany do niedużego otwory gębowego
Pary hodowlane dobierają się na krótko przed tarłem
U prętników dobre wyniki hodowlane daje oddzielenie samca od samicy na 7–10 dni. Najważniejsze jest jednak to, aby obydwa tarlaki były w pełni wyrośnięte i dojrzałe rozpłodowo (następuje to w wieku 7-8 miesiąca życia). Dobrze odżywione tarlaki, w odpowiednich warunkach środowiskowych podchodzą do tarła bardzo ochoczo i często bez specjalnego przygotowania (obniżka słupa wody, dolewka chłodniejszej i miękkiej, a następnie podniesienie jej temperatury).
Zaloty – ostatnie przygotowania do tarła
Ikra prętników zawiera mikro kropelki tłuszczu dzięki, którym jest lżejsza od wody i sama wypływa na jej powierzchnię. Narybek jest bardzo drobny i w przeciwieństwie do osobników dorosłych dość wybredny pod względem zadawanej karmy. Pierwszym i zdecydowanie najlepszym dla niego pokarmem są pierwotniaki, wyhodowane na pożywkach organicznych lub z preparatów handlowych oraz żywe wrotki (do kupienia w zgrzewanych torebkach).
Pieniste gniazdo prętnika karłowatgo. Na przedostatnim zdjęciu widać jak samiec zaciekle atakuje zanurzony do wody palec hodowcy. Na ostatnim zdjęciu gniazdo z widoczną ikrą
Więcej o chowie i rozrodzie prętnika karłowatego pisałem tu:
Teraz jednak chciałbym uściślić pewne dane na temat ich chowu i hodowli. Przedstawię też rozwój piskląt oraz ciekawy przypadek lęgowy, co myślę będzie interesujące dla czytelników bloga.
Modrolotki czerwonoczelne – wyhodowano wiele odmian barwnych
Te średniej wielkości papugi (wraz z ogonem dorastają do ok. 27 cm) przez ludność tubylczą zwane są kakariki, a przez polskich hobbystów papugami kozimi lub po prostu kozami (od wydawania charakterystycznego głosu przypominającego meczenie koźlęcia). W swojej ojczyźnie jeszcze do niedawna gatunek ten był bezlitośnie tępiony przez farmerów z powodu plądrowania upraw (głównie owoców). Na terenie RP podlega obowiązkowi rejestracji. W niewoli dożywa do około 15 lat. Wyhodowano niemało odmian barwnych, m.in. żółtą, cynamonową, szekowatą, niebieską, płową.
Dobrze dobrana para lęgowa to podstawa sukcesu hodowlanego
Ojczyzną modrolotek czerwonoczelnych jest Nowa Zelandia wraz z pobliskimi wyspami. Jest to ptak o żywiołowym usposobieniu, bardzo ruchliwy, ciekawski i łatwo nawiązujący kontakt z opiekunem. Przez większą część dnia przebywa na dnie klatki/woliery, gdzie poszukuje pokarmu. Charakterystycznie przy tym skacze i z upodobaniem rozgrzebując podłoże. Tak, omawiane papugi to niestety wielcy bałaganiarze – potrafią w jednej chwili rozsypać całe ziarno lub wychlapać wodę (uwielbiają się kąpać). Karmnik zatem powinien być mocny i stabilny, z kilkucentymetrowej wysokości bocznymi ściankami, a poidło odpowiednio zabezpieczone.
Modrolotki uwielbiają się kąpać rozchlapując przy tym wodę. Rozsypują też ziarno grzebiąc kończynami w karmniku
Żerowanie na dnie pomieszczenia niesie też za sobą większe niż zwykle ryzyko zarażenia się ptaków, m.in. pasożytami układu pokarmowego. Dlatego też ich regularnie odrobaczanie jest konieczne dla zachowania dobrego stanu zdrowia. Do chowu i rozmnażania modrolotek najlepsza jest woliera, zarówno wewnętrzna, jak i zewnętrzna. W większej mogą być one bez problemu utrzymywane razem z innymi, spokojnymi gatunkami pospolitych gatunków papug. Osobiście jednak wolę utrzymywać omawiane ptaki oddzielnie w dobranych parach. Jeśli taką parę chowamy w klatce to jej wymiary powinny być, co najmniej 120×60×90 cm.
Ptaki te dużo przebywają na dnie woliery, stąd ich regularne odrobaczanie jest konieczne dla zachowania przez nie dobrego zdrowia
Ustalenie płci u osobników dorosłych nie stanowi większego problemu. Samiec jest większy i ma masywniejszą (tzw. byczą) głowę oraz szerszy dziób. Poza tym pióra zabarwione na czerwono są u niego zwykle liczniejsze. Rozmnażanie modrolotek jest dość łatwe, o ile przestrzega się kilku zasad. Choć przedstawiciele tego gatunku osiągają dojrzałość płciową relatywnie bardzo wcześnie (4,5–5 miesięcy), to do rozrodu przeznaczamy osobniki co najmniej 10, a najlepiej 12 miesięcy.
Jaja i pisklęta modrolotek w wieku 1-2 dni
Dobrane pary lęgowe zaleca się utrzymywać osobno (w czasie lęgów modrolotki bywają agresywne, szczególnie wobec współplemieńców). Parę hodowlaną nietrudno jest zestawić, ale czasami napotyka się na problemy, o których piszę poniżej. Idealny i najbardziej zbliżony do naturalnego sposób dobierania się ptaków w pary, to pozwolenie im na swobodny wybór partnera płciowego pośród grupy niespokrewnionych ze sobą i dojrzałych rozpłodowo osobników, najlepiej tej samej odmiany barwnej. „Kozy” to papugi bardzo płodne i na ogół troskliwie opiekujące się potomstwem. Z uwagi na znaczną niekiedy liczbę piskląt w lęgu do gniazdowania zalecam większe budki o wymiarach: 25x25x35-40 cm i otworem wejściowym o średnicy około 7 cm. Dno wysypujemy 3-4 cm warstwą drewnianych wiórków z drzew liściastych zmieszanych z niewielkim dodatkiem torfu lub ziemi próchnicznej.
Pisklęta w wieku 4-5 dni
Samica co drugi dzień składa białe jajo. W sumie może ich być 4-10. Sama wysiaduje je przez 20-21 dni, a następnie karmi młode przez pierwszy tydzień. Samiec dostarcza jej w tym czasie pokarm, a potem również bierze czynny udział w wychowie potomstwa. Pisklęta znakujemy obrączkami o średnicy 4,5 mm. Młode opuszczają budkę po 5-6 tygodniach, ale jeszcze przez kolejne 2-3 tygodnie są dokarmiane przez dorosłe (głównie samca). Po tym czasie należy oddzielić je od rodziców.
Pisklęta w wieku około tygodnia
Żywienie modrolotek, które są mało wybredne pod względem spożywanego pokarmu jest bardzo łatwe. Oprócz dedykowanych mieszanek ziaren chętnie zjadane są wszelkie warzywa i owoce oraz zielonki. Jeden z kolegów w okresie lęgowym podaje oprócz ugotowanego na twardo kurzego jaja także biały twaróg oraz gotowany makaron, ryż i ziemniaki. Papugi kozie, po przyzwyczajeniu dobrze znoszą chłody, ale w okresie zimowym powszechnie zaleca się trzymać je w pomieszczeniu, w którym temperatura powietrza wynosi przynajmniej 5°C (może to być dobudowana, zamknięta część woliery). Hodowcy, którzy zimują je w wolierach źle osłoniętych, narażonych na przeciągi i silny mróz mogą zapłacić za swą lekkomyślność wysoką cenę – wiosną może się bowiem okazać, że ptaki są wiosną osłabione, źle wypierzone i nie tak skore do lęgów, jakby się od nich oczekiwało. Generalnie jednak, moje obserwacje na Mazowszu, gdzie od lat zimy są dość ciepłe potwierdzają, że odpowiednio przyzwyczajone modrolotki zimują na zewnątrz bez problemu. Dodatkowo może się to odbywać w dowolnie licznych grupach ptaków, zależnie od powierzchni posiadanego pomieszczenia.
Pisklęta w wieku około 2 tygodni
Perypetie pewnej pary – beznoga samica
Swoją parę dorosłych modrolotek kupiłem wiosną br. od hodowcy z ogłoszenia. Dorodny samiec, żółto-zielony szek był w parze ze sporo mniejszą od niego, zieloną samiczką. Ta jednak od początku mi się nie podobała. Była zbyt drobna, wręcz delikatna i mimo odrobaczenia nie tryskała wcale energią. Moje obawy wkrótce się potwierdziły – ptak padł nie mogąc znieść nocą jaja. Szybko nabyłem drugą samicę do lęgów, tym razem żółtą. „Kózki” absolutnie jednak nie przypadły sobie do gustu. Samiec ustawicznie przeganiał „partnerkę” z miejsc, w których przebywał. I tu obserwacja hodowlana – modrolotki, choć powszechnie uważane są za nietrudne w rozmnażaniu, nie zawsze zachowują się książkowo. Zdarza się bowiem, że pary zestawiane przez hodowcę nie są zgodne i to czasami diametralnie. Tak było w moim przypadku, co skutkowało brakiem lęgów. Wreszcie zdegustowany wymieniłem z kolegą żółtą samicę na żółto-zielonego szeka z drugiej połowy zeszłego roku.
Młode w wieku około 3 tygodni
I tu nastąpił prawdziwy przełom – od chwili połączenia ptaki okazywały wobec siebie ogromną sympatię i pełne zgranie. Samiec często karmił partnerkę, która coraz częściej zaglądała do budki. Niestety wydarzyła się tragedia. Pewnego ranka, gdy przyjechałem rano na działkę zauważyłem trzepoczącą się u góry woliery samicę. Biedaczka powiesiła się za nogę na siatce i nie mogła uwolnić, prawdopodobnie wisząc tak przez całą noc. Po jej oswobodzeniu okazało się najgorsze – kończyna nieco powyżej stawu skokowego wisiała tylko na skrawku skóry. Po jego delikatnym przecięciu starannie zdezynfekowałem i opatrzyłem ranę. Jako hodowca byłem zdruzgotany. I tu kolejna moja uwaga, aby jak najdokładniej, przed zasiedleniem ptaków, sprawdzić w wolierze wszystkie zgięcia siatki, jej ewentualne podwójne nałożenia i miejsca przyczepu do konstrukcji nośnej. Jest to szczególnie ważne w przypadku gdy zleciliśmy komuś budowę pomieszczenia. Szybo jednak przestałem płakać nad rozlanym mlekiem i z pomocą kolegi, lekarza weterynarii, zająłem się zmaltretowaną samicą. Naszym głównym celem było ulżenie jej w cierpieniu i ułatwienie dalszego funkcjonowania. Nawet przez myśl mi nie przeszło, że ptak ten kiedykolwiek będzie nadawał się jeszcze do rozrodu. Zrobiłem małe rozeznanie i dowiedziałem się, że możliwe jest zrobienie na zamówienie swoistej protezy, m.in. dla papugi, która utraciła kończynę (konieczne jest jednak jej zdjęcie rtg oraz wycisk w specjalnej masie itp.). Zajmują się tym bardzo nieliczne, wysoce specjalistyczne lecznice weterynaryjne, które na co dzień zajmują się protezowaniem kończyn głównie psów i kotów. Mimo to, z powodów ode mnie niezależnych, postanowiłem działać doraźnie we własnym zakresie. W tym celu zrobiłem plastikowe łupki z kawałków przeciętej podłużnie cienkiej, plastikowej rureczki na tyle jednak mocnej, aby stanowiła dobre i stabilne oparcie dla ptaka. Następnie po dopasowaniu ich do kikuta dokładnie owinąłem całość wodoodpornym plastrem (bez opatrunku). Starałem się, aby koniec tworzył tępą powierzchnię umożliwiającą oparcie na takiej czy innej powierzchni.
Młode w wieku około 4 tygodni
Po dwutygodniowym przetrzymaniu samicy w klatce i upewnieniu się, że jej zdrowiu i życiu nie zagraża niebezpieczeństwo (brak zakażenia rany) połączyłem ją ponownie z samcem. Jakże miły był to widok – uradowany „koziołek” uroczo cieszył się z widoku swojej partnerki, obskakiwał ją dookoła, karmił, gaworzył itp. I tu znajomi hodowcy przestrzegali mnie złowrogo, że nic z tego nie będzie i że powinienem samicę poddać eutanazji (sic!), albo oddać do ptasiego azylu. Nawet bowiem jeśli złoży ona jaja to na 100% będą one niezapłodnione. Na domiar złego dwóch z nich opowiedziało mi o swoich przypadkach, jakie przed laty mieli w swoich hodowlach. Pierwszy z nich miał samicę rozeli królewskiej, która uchodziła za osobnika doskonale wręcz odchowującego potomstwo. Niestety pewnej nocy doznała bardzo poważnego urazu jednej z kończyn którą wkrótce straciła niemal całą (kolega podejrzewa, że sprawcą był kot lub sowa, które musiały jakoś, przez niemałe oczka siatki, pochwycić kończynę). Para wszakże dalej gniazdowała, ale już nigdy żadne ze zniesionych jaj nie było zalężone. No tak, w przypadku, gdy samica nie może zachować koniecznej równowagi ciała podczas aktu płciowego jej zapłodnienie jest często niemożliwe. Drugi zaś hobbysta przywołał za przykład beznogą kanarzycę, która wcześniej miała u niego udane lęgi, a po utracie kończyny już nigdy nie została matką.
Młode w wieku około 35 dni
Wysłuchawszy tych wszystkich mało optymistycznych opowieści nie traciłem jednak nadziei. W ciągu miesiąca od feralnego urazu modrolotki przystąpiły do lęgu, a samica zniknąwszy w budce zaczęła składać jaja. Tak się złożyło, że ptaki przebywały w wolierze po wiewiórkach Hudsona i budka zawieszona była w trudno dostępnym dla opiekuna miejscu. Może to i lepiej, bo samica miała przez to całkowity spokój. I tu kolejna moja uwaga skierowana do hodowców, którzy są bardzo niecierpliwi. A co bezustannie zaglądają do budek, prześwietlają jaja niekiedy wielokrotnie i tylko płoszą ptaki, co (zwłaszcza u bardziej wymagających astryldów, przedstawicieli dzikiej awiofauny itp.) nierzadko doprowadza do porzucenia lęgu.
Świeże owoce, warzywa oraz zielonka to nieodzowny element diety modrolotek
Wróćmy jednak do mojej pary. Samica wysiadywała jaja bardzo sumiennie. Jej partner przez cały czas ją dokarmiał, a gdy tylko wyszła na chwilę z budki natychmiast ożywiał się i wesoło do niej gaworzył. Wreszcie, po ponad 3 tygodniach zdecydowałem się na kontrolę gniazda. Nikt z moich znajomych nie wierzył, że zastanę w nim cokolwiek innego niż tylko niezapłodnione jaja. Prawda okazała się zupełnie inna. Ku mojej nieskrywanej radości zastałem cudowny widok czterech zdrowych, dorodnych piskląt. Trzy jaja były czyste, więc je przy okazji usunąłem. A zatem drodzy hodowcy, nie traćcie nadziei, gdy waszego ptaka spotka nieszczęście związane z utratą kończyny.
U modrolotek nierzadko mają miejsce poważne zaburzenia pierzenia, które mogą prowadzić nawet do upadków ptaków, zwłaszcza w chłodnej porze roku. Mogą być one spowodowane pasożytami, np. inwazją roztoczy Procnemidocoptes janssensi
