Po lewo samiec, po prawo samica

Samiec jest większy i ma dobrze widoczne jądra w worku mosznowym. Prącie daje się łatwo wynicować palpacyjnie. Odległość między odbytem i ujściem cewki moczowej jest u samca nawet dwa razy większa, co widać już u noworodków. U samic między odbytem a ujściem cewki moczowej znajduje się srom, a od 3. tygodnia życia dobrze widoczne są sutki.

Samica w zaawansowanej ciąży

Dojrzałość płciową szczury uzyskują w wieku 5–12 tygodni (samice wcześniej), ale do rozrodu powinny przystępować po ukończeniu 3,5 miesiąca życia. Cykl płciowy trwa 5–6 dni, a ruja zwykle kilkanaście godzin. Po kopulacji światło pochwy zamykane jest białawym czopem kopulacyjnym. Zapobiega on wyciekowi nasienia i wypada po 1–2 dobach.

Oseski w wieku 2 dni

Ciąża trwa około 22 dni. Szczury to typowe gniazdowniki, są bardzo płodne i plenne. W miocie rodzi się od 1 do 13 młodych o masie ciała około 5 g. Samice odznaczają się silnie rozwiniętym instynktem macierzyńskim. Młode zaczynają słyszeć i porastać drobnym włosem od 3. dnia życia. W 8.–9. dniu są już całkowicie owłosione. Oczy otwierają się po mniej więcej 14 dniach, wtedy też wyrzynają się zęby.

Samice szczurów są bardzo troskliwymi rodzicielkami

Odsadzamy je po 4 tygodniach. Jest to gatunek poliestralny. W ciągu roku samica może wydać na świat nawet 6 miotów, ale w hodowli amatorskiej nigdy nie należy do tego dopuszczać. Ruja poporodowa pojawia się mniej więcej dobę po porodzie. Jeżeli samica zostanie wtedy pokryta, ciąża może wydłużyć się nawet do 30 dni. Zdarzają się przypadki kanibalizmu lub porzucania młodych.

Młode w wieku 5 dni

Zwierzęta te mogą przebywać w wodzie bez odpoczynku przez niemal 3 doby, kopać nory głębokości 2 metrów, biegać z szybkością 10 m/sek. Bez szkody dla zdrowia znoszą upadki z wysokości 15 metrów. Ich siekacze gryzą z naciskiem 49 MPa i z szybkością do 6 ugryzień na sekundę. Potrafią przegryźć ołowiane rury, mur, pustaki lub aluminiowe okładziny i dostać się niemal wszędzie. Szczur, któremu odetnie się drogę ucieczki, skacze na przeciwnika i kąsa go. Co roku około 10 000 osób na całym świecie doświadcza ataku dzikiego szczura.

Młode w wieku 9 dni

Dzikie szczury roznoszą choroby zakaźne groźne dla zdrowia człowieka. Szacuje się, że wskutek epidemii dżumy (tzw. czarnej śmierci) w XIV w. w Europie, na Bliskim Wschodzie i w Afryce Północnej mogło umrzeć nawet 200 mln ludzi. Zmarł co trzeci Europejczyk – w sumie około 25 mln mieszkańców tego kontynentu. Dopiero w 1898 r. odkryto, że bakterie Yersinia pestis, wywołujące tę chorobę, są przenoszone przez pchły pasożytujące na szczurach.

Młode w wieku 12 dni

Do innych chorób przenoszonych przez szczury należą: leptospiroza, jersinioza, tularemia, salmonellozy, gorączka od ugryzienia szczura (szczurza gorączka) i jej odmiana – streptobacilloza, pneumocystoza i balantidioza. Trzeba tu jednak zaznaczyć, że szczury ozdobne/laboratoryjne są pod tym względem całkowicie niegroźne.

Młode w wieku 16 dni

W walce z dzikimi szczurami najskuteczniejsze okazały się środki chemiczne, gdyż gryzonie te nie mogą zwracać połkniętego pokarmu. W populacji żyjącej na określonej przestrzeni (np. w chlewni) wytwarza się jednak swoista hierarchia. Na jej szczycie stoją osobniki alfa, które nigdy pierwsze nie tkną nieznanego sobie pokarmu.

Szczury to typowe gniazdowniki

Jako pierwsi próbują go tzw. zwiadowcy. Reszta stada dołącza po jakimś czasie, o ile zwiadowcom nie stanie się nic złego. Wciąż opracowywane są nowe trutki, np. zawierające substancje hamujące krzepnięcie krwi. W ich przypadku śmierć zwierzęcia następuje dopiero po 7–10 dniach. Po tym czasie pozostałe szczury nie są już w stanie powiązać trutki ze śmiercią towarzyszy.

Młode w wieku 19 dni

Wyselekcjonowane homozygotyczne szczepy szczurów laboratoryjnych są powszechnie hodowane w ośrodkach naukowo-badawczych. Odkryto, że procesy neuro- i biochemiczne w mózgu tych gryzoni przebiegają podobnie jak u człowieka. Istnieje bardzo wiele linii szczurów laboratoryjnych, np. Wistar (najstarszy, z 1912 r.), Lewis, Sprague-Dowley, August i inne.

Młode w wieku 26 dni

Gdyby siekacze szczura nie ulegały stałemu ścieraniu, mogłyby w ciągu roku urosnąć do ponad 10 cm. Dlatego tak ważne jest zapewnienie zwierzęciu odpowiedniego pożywienia. Prawa i lewa kość żuchwowa nie są zrośnięte, a jedynie połączone tkanką włóknistą, co ułatwia żucie pokarmu. Główną rolę w termoregulacji u szczura pełni ogon. Najgorzej pod tym względem radzą sobie szczury bezogonowe, które dodatkowo cierpią na liczne wady genetyczne. Niektóre organizacje hodowlane są zdecydowanie przeciwne ich amatorskiej hodowli.

Młode w wieku 35 dni

Szczury nie mają pęcherzyka żółciowego. Ich ruchliwe gałki oczne mogą poruszać się niezależnie od siebie. Zwierzęta te nie składają obydwu obrazów w całość, a jedno oko stale obserwuje przestrzeń ponad głową, wypatrując drapieżnych ptaków. Wzrok mają jednak dość słaby, widzą jakby za mgłą. Rozróżniają barwę niebieską i zieloną, a nie widzą barwy czerwonej. Jest to tzw. widzenie dwubarwne – dichromatyczne.

Karmiąca samica musi mieć stały dostęp do wartościowego pokarmu

Widzą także ultrafiolet, dlatego są w stanie zobaczyć ślady moczu, którym został oznakowany teren. Szczególnie zły wzrok mają osobniki albinotyczne o oczach jasnoczerwonych. Zupełnie nie odróżniają one kolorów i widzą obraz jeszcze bardziej zamazany, wykazują tzw. kurzą ślepotę i zaburzenia percepcji ruchu. Dodatkowo nierzadko cierpią na zwyrodnienie siatkówki, a połączenia nerwowe oczu z mózgiem są u nich odmienne niż u pozostałych zwierząt (brak tzw. skrzyżowania nerwów wzrokowych).

Samica przenosząca pięciodniowe oseski w inne miejsce

Niekiedy u młodych szczurów przebywających w pomieszczeniach o nadmiernie wysuszonym powietrzu mogą pojawiać się charakterystyczne pierścieniowate przewężenia na ogonie, które mogą prowadzić do martwicy i odpadnięcia części ogona. Jakość powietrza w pomieszczeniu hodowlanym można poprawić, umieszczając w nim nawilżacz lub akwarium bez przykrycia.

Choć „czerwone łzy” mogą być objawem choroby, to zazwyczaj są skutkiem stresu środowiskowego

Czasami u szczurów (zwłaszcza odmian jasnych) można zaobserwować wokół oczu i otworów nosowych tzw. czerwone łzy. Jest to objaw zwiększonego wydzielania porfiryn przez gruczoły Hardera położone w oczodołach, których zadaniem jest zwilżanie powierzchni rogówki oka. Choć „czerwone łzy” mogą być objawem choroby (np. zakażenia układu oddechowego), w przeważającej większości przypadków są skutkiem stresu środowiskowego (stały hałas, pies lub kot niepokojący zwierzę w klatce, przeniesienie do nowego środowiska, zbyt duże zagęszczenie itp.) i ustępują samoistnie po usunięciu czynnika stresującego.

Młode odsadzamy od matki w wieku 4 tygodni

O chowie szczura laboratoryjnego pisałem wcześniej tu:

Szczur laboratoryjny (Rattus spp.). Chów